สภาองค์กรชุมชนตำบลถือเป็นประชาธิปไตยทางตรง  เพราะข้อเสนอการแก้ไขปัญหาจากประชาชนสามารถเสนอต่อหน่วยงานรัฐที่เกี่ยวข้อง  รวมทั้งคณะรัฐมนตรีได้

พ.ร.บ.สภาองค์กรชุมชนตำบล พ.ศ.2551 เป็นกฎหมายที่สนับสนุนการมีส่วนร่วมของประชาชนและชุมชนในการพัฒนาชุมชนท้องถิ่นและประเทศ  และเป็นการส่งเสริมประชาธิปไตยทางตรง  เพราะตาม พ.ร.บ.ฉบับนี้  ผู้แทนของสภาองค์กรชุมชนตำบลสามารถนำปัญหาหรือแนวทางการพัฒนาในตำบลมาประชุม   ปรึกษาหารือ  เสนอแนว ทางพัฒนาหรือแก้ไขปัญหาต่อผู้ว่าราชการจังหวัด  องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นและหน่วยงานรัฐที่เกี่ยวข้องได้

ที่สำคัญก็คือ  มาตรา 32  (3)  กำหนดให้ที่ประชุมในระดับชาติของสภาองค์กรชุมชนตำบล  “สรุปปัญหาที่ประชาชนในจังหวัดต่างๆ ประสบ และข้อเสนอแนะแนวทางการแก้ไขเพื่อเสนอต่อคณะรัฐมนตรีพิจารณาสั่งการ”  ซึ่งหมายความว่า  ปัญหาของประชาสามารถนำเข้าสู่ที่ประชุมคณะรัฐมนตรีได้โดยตรง !!  (ดูรายละเอียด พ.ร.บ.สภาองค์กรชุมชน ฯ ได้ที่ http://law.m-society.go.th/law2016/law/view/720)

เปิดประชุมระดับชาติ ‘สภาองค์กรชุมชนตำบล’

เอกนัฐ  บุญยัง  ประธานคณะกรรมการดำเนินการตามกติกาที่ประชุมในระดับชาติของสภาองค์กรชุมชนตำบล  บอกว่า  ปัจจุบัน พ.ร.บ.สภาองค์กรชุมชน พ.ศ.2551 ประกาศใช้ได้ 13 ปี  มีการจัดตั้งสภาองค์กรชุมชนตำบลทั่วประเทศแล้ว 7,795 แห่ง   แต่ละปีจะมี ‘การประชุมในระดับชาติของสภาองค์กรชุมชนตำบล’ ปีละ 1 ครั้ง  ในปี 2564  จะจัดประชุมในวันที่10 กันยายน  โดยสถาบันพัฒนาองค์กรชุมชน (องค์การมหาชน) ร่วมกับเครือข่ายสภาองค์กรชุมชนตำบลทั่วประเทศจัดขึ้น  ผ่านระบบ Zoom Meetings  (ตามมาตรการป้องกันโควิด)  โดยมีผู้แทนสภาองค์กรชุมชนฯ และภาคีเครือข่ายเข้าร่วมประชุมประมาณ 600 คน 

ก่อนการประชุมระดับชาติ  มีการจัดสมัชชาเชิงประเด็นตั้งแต่วันที่ 31 สิงหาคม - 4 กันยายน   เพื่อให้ผู้แทนสภาองค์กรชุมชนตำบลทั่วประเทศ (5 ภูมิภาค) ได้เสนอประเด็นปัญหาต่างๆ  รวมทั้งข้อเสนอแนะ  แนวทางการแก้ไข  และกลไกในการขับเคลื่อน  เพื่อนำมาเสนอในวันประชุมระดับชาติ (วันที่ 10 กันยายน)  หลังจากนั้นจะรวบรวมประเด็นปัญหาและแนวทางแก้ไขเสนอผ่านรัฐมนตรีว่าการกระทรวงการพัฒนาสังคมและความมั่นคงของมนุษย์ (รักษาการตาม พ.ร.บ.ฉบับนี้) และเสนอเข้าสู่การพิจารณาของคณะรัฐมนตรีต่อไป

สำหรับประเด็นปัญหาและข้อเสนอแนวทางการแก้ไขมี 5 กลุ่ม  11 ประเด็น  คือ  1.สถานการณ์โควิด-19  2.การจัดการภัยพิบัติ  3.การทบทวน พ.ร.ก.เงินกู้ 5 แสนล้านบาท  4.ปัญหาที่ดินทำกิน  ที่อยู่อาศัย  5.การสร้างความเป็นธรรมให้กลุ่มชาติพันธุ์   6.ผลกระทบจากเขตเศรษฐกิจพิเศษ (EEC)  7.โมเดลเศรษฐกิจเกื้อกูล  8.ส่งเสริมการจัดทำแผนธุรกิจชุมชน  9.การผลักดันรัฐธรรมนูญฉบับประชาชน  10.การคัดค้านร่างกฎหมายควบคุมภาคประชาสังคม    11.การสร้างความมั่นคงทางอาหาร  ทบทวนความตกลงทางการค้า (CPTPP) 

โดยมีธีมงานการจัดประชุมในระดับชาติ  คือ  “13 ปีสภาองค์กรชุมชน  ร่วมส่งเสริมสิทธิพลเมือง  กระจายอำนาจสู่ชุมชนท้องถิ่น  เพื่อสร้างสังคมที่เท่าเทียมและเป็นธรรม”

“ที่ดิน-อาหารคือชีวิต” 

“13 ปีสภาองค์กรชุมชน  ร่วมส่งเสริมสิทธิพลเมือง  กระจายอำนาจสู่ชุมชนท้องถิ่น  เพื่อสร้างสังคมที่เท่าเทียมและเป็นธรรม”  นอกจากจะเป็นธีมงานและเป็นเป้าหมายในการขับเคลื่อนเพื่อนำไปสู่การแก้ไขปัญหาแล้ว  ยังสะท้อนให้เห็นถึงปัญหาเชิงโครงสร้างของประเทศที่สะสมมายาวนาน  โดยเฉพาะในภาวะปัจจุบันที่ชุมชนท้องถิ่นและประชาชนถูกจำกัดสิทธิในด้านต่างๆ  เช่น  เข้าไม่ถึงที่ดินทำกิน  ทรัพยากร  การมีส่วนร่วมในการพัฒนาประเทศ  การจัดการปัญหาโควิด-19   ฯลฯ  เนื่องจากอำนาจต่างๆ รวมศูนย์อยู่ที่ส่วนกลาง  และผลจากการพัฒนาประเทศยังทำให้ช่องว่างความเหลื่อมล้ำทางเศรษฐกิจและสังคมถูกถ่างออกไป

เช่น  ที่ดินกระจุกตัวอยู่ในมือของคนส่วนน้อย  นักธุรกิจบางตระกูลมีที่ดินในครอบครองทั่วประเทศกว่า 630,000 ไร่  แต่ประชาชนที่ยากไร้เข้าไปอยู่อาศัยและทำกินในเขตป่ามานานก่อนการประกาศเขตป่าต่างๆ  ไม่มีกรรมสิทธิ์ครอบครอง  หนำซ้ำยังถูกจับกุมดำเนินคดีข้อหาบุกรุกไม่ต่ำกว่า 46,000 ราย (ข้อมูล : ขบวนการประชาชนเพื่อสังคมที่เป็นธรรม-P Move)  ขณะที่การบุกรุกที่ดินของรัฐโดยนักการเมืองและผู้มีอิทธิพลกลับไม่มีความคืบหน้าในการดำเนินคดี

ชาวกะเหรี่ยงและกลุ่มชาติพันธุ์ต่างๆ อยู่อาศัยมาก่อนมีการประกาศเขตป่าของทางราชการ  แต่ส่วนใหญ่ไม่มีกรรมสิทธิ์ในที่ดินและไม่มีสิทธิเหมือนพลเมืองทั่วไป

การพัฒนาประเทศที่มุ่งแต่อุตสาหกรรมขนาดใหญ่  ส่งเสริมการส่งออก  ทำให้พื้นที่เกษตรกรรมถูกแย่งชิง  ผืนไร่  ผืนนา  ท้องทะเล  กำลังจะเปลี่ยนเป็นเขตเศรษฐกิจพิเศษ-โรงงานอุตสาหกรรม  หนุ่มสาวอพยพเข้าไปขายแรงงานในเมือง  เมื่อต้องซมซานกลับชนบทเพราะพิษโควิด-ปิดโรงงาน  แต่ไม่มีพื้นที่ให้ทำกิน  ไม่มีการจ้างงาน

รูปแบบเกษตรกรรมเปลี่ยนเป็นอุตสาหกรรมอาหาร  การผลิตอาหารปนเปื้อนสารเคมีเกินค่ามาตรฐาน   เช่น การเลี้ยงหมู  ไก่  ปลา  กุ้ง  และตกอยู่ในกำมือของบริษัทใหญ่  เกษตรกรมีสภาพเหมือนลูกจ้าง  ผักและผลไม้มีสารเคมีตกค้าง  ส่งผลต่อสุขภาพร่างกายทั้งผู้ปลูกและผู้บริโภค 

ความตกลงทางการค้า   ‘CPTPP’ (Comprehensive  and  Progressive  Agreement  of  Trans-Pacific Partnership) หรือ ‘ความตกลงที่ครอบคลุมและก้าวหน้าสำหรับหุ้นส่วนทางเศรษฐกิจภาคพื้นแปซิฟิก’  ซึ่งเกษตรกรกังวลว่า  หากรัฐบาลไทยทำความตกลงจะเปิดโอกาสให้ต่างชาติที่มีทุนและเทคโนโลยีสูงกว่า  สามารถนำพันธุ์พืชพื้นเมืองของไทยไปทำการวิจัยเพื่อสร้างพันธุ์พืชใหม่แล้วจดสิทธิบัตร  เกษตรกรไม่สามารถเก็บเมล็ดพันธุ์ไปปลูกได้   ต้องซื้อใหม่เท่านั้น  ทำให้ต้นทุนการเพาะปลูกสูงขึ้น  ฯลฯ

อุบล  อยู่หว้า  เครือข่ายเกษตรกรรมทางเลือกภาคอีสาน  บอกว่า  วิกฤตจากภัยพิบัติในอนาคตที่จะเกิดขึ้น  รวมถึงการแพร่ระบาดของโควิด-19 ครั้งนี้  จากการประมวลปัญหาสรุปได้ว่า  1.คนจนจะเข้าไม่ถึงแหล่งอาหาร  2.เกิดการกักตุนอาหาร  3.หนี้สินจะเพิ่มขึ้นอย่างก้าวกระโดด  4.อาชญากรรม  การปล้น-ลักทรัพย์เพิ่มขึ้น (แม้แต่หัวมันสำปะหลังในไร่ยังโดนขโมย)  5.การสูญเสียที่ดินทรัพย์สิน   6.ต่างชาติเข้ายึดครองกิจการ (โรงแรมปิดตัว-ทุนจีนซื้อราคาถูก)

“ที่ดินคือต้นทางความมั่นคงทางอาหาร  แต่จากข้อมูลพบว่า  เกษตรกรทั่วประเทศจำนวน 49 % ไม่มีที่ดินทำกินเป็นของตัวเอง  และต้องเช่าที่ดินทำกิน,  80 %  มีที่ดินทำกินไม่เกิน 20 ไร่  และมีเกษตรกรเพียง 26 % ที่เข้าถึงระบบชลประทาน  ทำให้กระทบต่อความมั่นคงทางอาหารของประเทศ”  อุบลยกตัวอย่างประเด็นปัญหาที่ดินที่จะส่งผลต่อความมั่นคงทางอาหารในอนาคต

ข้อเสนอจากสภาองค์กรชุมชนสู่ทำเนียบ

จากประเด็นปัญหา 11 ด้านที่นำเข้าสู่การประชุมในระดับชาติของสภาองค์กรชุมชนตำบลในครั้งนี้  มีข้อเสนอและแนวทางการแก้ไขจากพี่น้องประชาชนทั่วประเทศที่ประสบปัญหาต่างๆ เพื่อนำไปสู่การแก้ไขปัญหาที่สำคัญเชิงโครงสร้าง  เช่น

การรับมือโควิด-19  อย่างมีประสิทธิภาพ  มีส่วนร่วม  มีข้อเสนอ  เช่น  1.รัฐบาลควรประกาศให้โรคระบาดโควิด - 19 เป็นโรคระบาดในมนุษย์ตาม พ.ร.บ.ป้องกันและบรรเทาสาธารณภัย พ.ศ.2550  เพื่อให้ท้องถิ่นสามารถจัดการปัญหาได้อย่างรวดเร็ว  มีประสิทธิภาพ  2.หน่วยงานภาครัฐต้องสนับสนุนการขับเคลื่อนงานการแก้ไขปัญหาสถานการณ์โควิดให้ภาคประชาชน  เช่น  งบประมาณ  บุคลากร  องค์ความรู้   3.รัฐบาลต้องสนับสนุนการแก้ไขปัญหาคุณภาพชีวิตผู้ได้รับผลกระทบจากโควิด  ทั้งระยะสั้น  และระยะยาว  เช่น  สร้างความมั่นคงทางอาหาร  พัฒนาอาชีพ  ให้สามารถดำรงชีพอยู่ได้ในระยะ 2 ปี  การจ้างงานผู้ที่ได้รับผลกระทบ  ฯลฯ

การแก้ไขปัญหาที่ดินทำกิน-ที่อยู่อาศัย  มีข้อเสนอ  เช่น 1.การแก้ไขหรือเสนอร่างรัฐธรรมนูญฉบับประชาชนที่รับรองสิทธิชุมชน  แก้เนื้อหาการละเมิดสิทธิชุมชน  การกระจายอำนาจการจัดการทรัพยากรให้ชุมชนท้องถิ่น  2.แก้ไขประกอบ พ.ร.บ.อุทยานแห่งชาติ พ.ศ.2562  พ.ร.บ.สงวนและคุ้มครองสัตว์ป่า พ.ศ.2562  พ.ร.บ.ป่าชุมชน พ.ศ.2562  และ พ.ร.บ.ที่จำกัดและกระทบต่อการจัดการที่ดินโดยชุมชน  ฯลฯ

การทบทวนเขตเศรษฐกิจพิเศษ  มีข้อเสนอ เช่น  1.แก้ไข พ.ร.บ.เขตพัฒนาพิเศษภาคตะวันออก พ.ศ.2561  2.ยกเลิกการแก้ไขแผนผังการใช้ประโยชน์ที่ดิน และแผนผังการพัฒนาโครงสร้างพื้นฐานและระบบสาธารณูปโภค เขตพัฒนาพิเศษภาคตะวันออก  โดยให้ประชาชนเข้าไปมีส่วนร่วมในการออกแบบผังเมือง  ฯลฯ

การสร้างความมั่นคงทางอาหาร  มีข้อเสนอ  เช่น  1.ต้องทำให้ความมั่นคงทางอาหารเป็นวาระแห่งชาติ   2.รัฐบาลต้องมีแผนสร้างความมั่นคงทางอาหาร  สำรองอาหาร  ตั้งแต่ระดับชุมชน  ตำบล  จังหวัด   เช่น  มีธนาคารข้าว  มีอาหารสำรองให้สัตว์เลี้ยง  3.ส่งเสริมเกษตรอินทรีย์ เร่งออกกฎหมายควบคุมการใช้สารเคมี  4.รัฐบาลต้องไม่ทำข้อตกลงทางการค้าที่เสียเปรียบที่จะส่งผลกระทบต่อการผลิตอาหาร (ความตกลง CPTPP) 5.นำที่ดินสาธารณะ  ที่ว่างเปล่า  ที่ดินทหารที่ไม่ได้ใช้ประโยชน์   มาเป็นแหล่งผลิตอาหาร  สร้างงาน  ฯลฯ

ชาวชุมชนบ้านมั่นคงสวนพลู  กรุงเทพฯ ปลูกผักลดรายจ่าย  เป็นแหล่งอาหารสำรองช่วงโควิด

นี่คือตัวอย่างข้อเสนอจากภาคประชาชน  ซึ่งเป็นข้อเสนอที่สร้างสรรค์  เล็งถึงผลประโยชน์ของส่วนรวม  เป็นหนทางสู่การพัฒนาประเทศที่ยั่งยืน  และยังมีประเด็นปัญหาและข้อเสนออีกหลายด้าน (ผู้ที่สนใจสามารถติดตามผลการประชุมได้ทาง facebook /สภาองค์กรชุมชน และ facebook / codi.or.th) 

ส่วนเส้นทางข้อเสนอจากที่ประชุมในระดับชาติของสภาองค์กรชุมชนตำบลสู่ทำเนียบนั้น  คณะกรรมการดำเนินงานของสภาองค์กรชุมชนจะรวบรวมประเด็นปัญหาและแนวทางการแก้ไขนำเสนอต่อนายจุติ  ไกรฤกษ์  รัฐมนตรีว่าการกระทรวงการพัฒนาสังคมและความมั่นคงของมนุษย์ (พม.) ในฐานะ รมว.รักษาการตาม พ.รบ.สภาองค์กรชุมชน พ.ศ.2551  เพื่อนำเสนอต่อคณะรัฐมนตรีต่อไป  ตาม พ.ร.บ.สภาองค์กรชุมชนฯ พ.ศ.2551 มาตรา 32 (3) กำหนดให้ที่ประชุมในระดับชาติของสภาองค์กรชุมชนตำบล  “สรุปปัญหาที่ประชาชนในจังหวัดต่างๆ ประสบ   และข้อเสนอแนะแนวทางการแก้ไขเพื่อเสนอต่อคณะรัฐมนตรีพิจารณาสั่งการ”  

นายจุติ  ไกรฤกษ์  รมว.พม. ร่วมงานประชุมในระดับชาติของสภาองค์กรชุมชนตำบลปี 2563 ที่สถาบันพัฒนาองค์กรชุมชนฯ

ก้าวต่อไปเพื่อสร้างสังคมที่เป็นธรรม !!

แม้ว่าข้อเสนอจากภาคประชาชนจะนำเข้าสู่การพิจารณาของคณะรัฐมนตรีได้ตาม พ.ร.บ.ดังกล่าว  แต่ในช่วงหลายปีที่ผ่านมา  ข้อเสนอจากที่ประชุมสภาองค์กรชุมชนยังไม่ได้รับการแก้ไขอย่างจริงจัง  หลายประเด็นปัญหาถูกส่งต่อไปยังกระทรวงและหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง  บางประเด็นมีความคืบหน้า  แต่ส่วนใหญ่ยังติดอยู่ที่กลไกและระเบียบของทางราชการ  เช่น  การจัดการปัญหาที่ดินและทรัพยากรธรรมชาติ  การแก้ไขปัญหาประมงพื้นบ้านและทะเลชายฝั่ง   ข้อเสนอการทบทวนนิคมอุตสาหกรรมจะนะ  จ.สงขลา  ฯลฯ  ฉะนั้นปัญหาต่างๆ จึงวนเวียนอยู่ที่เดิม

การประชุมในระดับชาติของสภาองค์กรชุมชนตำบลเมื่อปี 2563

ดังนั้นการประชุมในระดับชาติของสภาองค์กรชุมชนตำบลปีนี้   ผู้แทนสภาองค์กรชุมชนและภาคีเครือข่ายที่เข้าประชุมจึงมีข้อเสนอร่วมกัน  โดยเสนอให้มีการ “จัดตั้งกลไก 5 ฝ่าย”  ประกอบด้วย 1. ฝ่ายการเมือง (รัฐบาล) 2.กระทรวงที่เกี่ยวข้อง  3.ผู้บริหารสถาบันพัฒนาองค์กรชุมชนฯ  4.ผู้แทนสภาองค์กรชุมชน   และ 5.ผู้แทนประเด็นปัญหา  ในรูปแบบ “คณะกรรมการติดตามและขับเคลื่อนข้อเสนอตามมติที่ประชุมระดับชาติสภาองค์กรชุมชนตำบล”  โดยกำหนดบาทบาทหน้าที่เพื่อให้กลไกดังกล่าวมีการขับเคลื่อนและติดตามข้อเสนอต่างๆ  ให้บรรลุผล

นอกจากนี้จะมีการเชิญชวนภาคีเครือข่าย  เช่น  สถาบันการศึกษา   นักวิชาการ  องค์กรต่างๆ  ภาคประชาสังคม  สื่อมวลชน  ประชาชน  ฯลฯ  เข้ามามีส่วนร่วม  เพื่อผลักดันปัญหาเหล่านี้ให้เป็นประเด็นสาธารณะ  ให้สังคมเข้ามามีส่วนร่วมในการขับเคลื่อน  เพื่อลดความเหลื่อมล้ำ  สร้างความเป็นธรรมให้เกิดขึ้น

ดังหมุดหมายการประชุมสภาฯ ปีนี้ที่ตอกย้ำว่า “13 ปีสภาองค์กรชุมชน  ร่วมส่งเสริมสิทธิพลเมือง  กระจายอำนาจสู่ชุมชนท้องถิ่น  เพื่อสร้างสังคมที่เท่าเทียมและเป็นธรรม”