'บ้านโนนกอก' เส้นทางอนุรักษ์ผ้าทอมือลายโบราณ 'ย้อมสีบัวแดง'

เมืองอุดรธานี นับว่าเป็นอีกจุดที่เป็นศูนย์กลางความเจริญของอีสาน ในตัวเมืองที่เป็นย่านเศรษฐกิจ มีทั้งห้างสรรพสินค้า สนามบิน ร้านอาหาร โรงแรม คาเฟ่ ตึกอาคารน้อยใหญ่ผุดขึ้นทั่วเมือง การคมนาคมก็สะดวก ผู้คนหลั่งไหลเข้ามาไม่ขาดสาย แต่อีกมุมหนึ่งอุดรฯ ยังมีภูมิปัญญาเรื่องการทอผ้อไหม จนได้ชื่อว่าเป็นดินแดนแห่งผ้าหมี่ขิด

หากอยากจะไปสัมผัสว่าผ้าทอมือนั้นมีความน่าสนใจอย่างไร ก็ลองเปิดประสบการณ์ไปดูได้ที่ บ้านโนนกอก ต.หนองนาคำ ซึ่งก็อยู่ในเขตของอ.เมืองอุดรฯ ขับรถไปไม่ไกลมาก  ที่นี่ชาวบ้านยังคงวิถีชีวิตเรียบง่าย ยึดอาชีพทำไร่ไถ่นา และการเกษตรต่างๆ แต่เมื่อว่างเว้นจากอาชีพหลักแล้ว ผู้หญิงบางส่วนก็จะมาร่วมกลุ่มกันเพื่อทอผ้า จึงมีการจัดตั้งกลุ่มทอผ้าโบราณบ้านโนนกอก ขึ้น เพื่ออนุรักษ์การทอผ้าขิด ผ้าไหม ผ้าฝ้าย โดยหัวเรือคือ อภิชาติ พลบัวไข ผู้ใหญ่บ้าน ที่ได้รวมเหล่าปราชญ์ชาวบ้านผู้หญิงที่มีฝีมือด้านการทอผ้า ปลุกความชำนาญเรื่องผ้าทอที่เก็บใส่กรุไว้ รื้อฟื้นกลับคืนมาอีกครั้ง

ผ้าทอบ้านโนนกอก จึงมีรูปแบบการผสมผสานของลวดลายดั้งเดิม ถักทอร่วมกับลวดลายสมัยใหม่และสีจากดอกบัวแดงธรรมชาติ ที่ขึ้นชื่อของอุดรฯ กลายมาเป็นผลิตภัณฑ์ผ้าผืน เสื้อผ้าร่วมสมัย กระเป๋า และอื่นๆที่เหมาะกับทุกวัย ทั้งนี้ยังเป็นแหล่งท่องเที่ยวชุมชนของอุดรฯ ยิ่งช่วยเพิ่มช่องทางในการสร้างรายได้ให้กับชาวบ้านอีกด้วย

การท่องเที่ยวแห่งประเทศไทย(ททท.) ได้พาไปเยือนที่กลุ่มทอผ้าโบราณบ้านโนนกอก และมีโอกาสพูดคุยกับ อภิชาติ พลบัวไข ผู้ใหญ่บ้าน เล่าความเป็นมาของกลุ่มว่า ได้เข้ามาทำงานให้กับบ้านเกิดของตนเอง สิ่งที่อยากจะสร้างให้เกิดขึ้นมาที่สุดคือ อาชีพ และสิ่งที่เห็นว่าเป็นจุดเด่นของหมู่บ้านคือ การทอผ้า ที่จะสร้างรายได้ให้กับชาวบ้าน จึงจัดตั้งเป็นกลุ่มทอผ้าโบราณฯ ในปี 2557  วิธีการทอของที่นี่ยังคงยึดหลักการทอมือแบบโบราณ แม้ช่วงแรกจะยังไม่มีใครรู้จักและขายผ้าไม่ได้ แต่ด้วยความมุ่งมั่นและร่วมแรงร่วมใจของเหล่าปราชญ์ชาวบ้านทำให้ผ้าทอเริ่มเป็นที่รู้จักมีคนมาสนใจซื้อมากขึ้น

แม้ยุคสมัยจะเปลี่ยนการทอให้เร็วขึ้นด้วยเครื่องจักร แต่หัวใจสำคัญของผ้าทอบ้านโนนกอกคือ การใช้กี่ทอผ้าโบราณ ใช้แรงคนในการย่ำหูก มือสองข้างสอดเรียงเส้นไหมเป็นลวดลาย อภิชาติ บอกว่า การใช้กี่ทอผ้าโบราณ เป็นเอกลักษณ์ ตอนนี้มีคนใช้เหลือไม่มากนัก แม้จะใช้เวลาในการทอนานกว่าเครื่องจักร แต่สะท้อนให้เห็นถึงวิถีดั้งเดิมของการทอผ้าที่สืบต่อกันมา ลวดลายที่ปรากฎบนผืนผ้า เส้นไหมหรือเส้นฝ้ายทุกเส้นถูกทักทอจากความใส่ใจอย่างปราณีต ด้วยเทคนิคการจก ยก ขิด  ซึ่งลายผ้าที่มีมาแต่โบราณคือ ลายขิด และลายที่ได้รับอิทธิพลมาจากแหล่งอื่นๆ เช่น ลายขิดเกียง ลายขอ ลายขอเล็บแมว ลายกาบหลวง ฯลฯ

ลวดลายเหล่านี้ผู้ใหญ่บ้านและช่างทอ จึงได้ระดมความคิดและกำลังฝีมือ นำมาประยุกต์สร้างเป็นลายเอกลักษณ์ประจำของบ้านโนนกอก คือ ลายสายธารนาคเชียงรวง ที่มีความหมายว่า สายธารแห่งธรรมะ ความเชื่อความศรัทธาในองค์พญานาคของชาวอุดร และเชียงรวง ลำห้วยที่ไหลผ่านหมู่บ้าน แหล่งดอกบัวแดงที่นำมาทำสีย้อมผ้า โดยลายนี้มีลายที่รังสรรค์อยู่บนผ้าทั้งลายนาค ลายนก ลายขอเล็บแมว และลายขิดเกียง

“ที่นี่สีที่ใช้ย้อมผ้า มาจากดอกบัวแดง ในอนาคตอาจจะได้ชื่อว่าเป็นราชินีแห่งสี เหมือนดั่งครามที่เป็นราชาแห่งสี คราม เพราะทุกส่วนของดอกบัวแดงล้วนให้สีด้วยการย้อมเย็น เช่น สายบัว ให้สีเงิน เมื่อนำมาตากแห้งก็จะได้สีเงินอมทอง นำมาหมักดินโคลนจะให้สีเทาเข้ม  กลีบบัวได้สีชมพูอมม่วง เกสรดอกบัวได้สีทองอ่อน ดอกบัวนำไปต้มก็จะได้สีทองอ่อน หากนำไปตากแห้งก็จะได้สีทองเข้ม หรือตากแห้งแล้วนำไปหมักดินโคลนก็จะได้สีดำ ส่วนเศษดอกบัวที่เหลือก็จะนำไปให้ไก่ วัว ควาย หรือทำเป็นปุ๋ย นอกจากนี้ยังมีสีจากดอกพุดซ้อน ดอกดาวเรือง อาจจะมีบางที่ใช้สีเคมี เพราะบางครั้งการใช้วัตถุดิบจากธรรมชาติเพื่อให้ได้สี ก็ทำลายธรรมชาติเช่นกัน” ผู้ใหญ่บ้าน กล่าว

นอกจากเป็นพื้นที่ให้ชาวบ้านได้เข้ามาทอผ้า ยังมีการเปิดให้เยาวชนในพื้นที่เข้าเรียนรู้สืบสานหัตถกรรมการทอผ้าแบบโบราณ เพื่อจะได้สืบสานต่อไปในอนาคต ส่วนนักท่องเที่ยวก็สามารถเข้ามาเยี่ยมชมสาธิตการย้อม-การทอผ้าได้  หรือจะช้อปปิ้งได้ตามสะดวก ที่มีขายทั้งผ้าไหมและผ้าฝ้ายทั้งแบบผืน และแบบที่ตัดสำเร็จรูปเป็นเสื้อ กางเกง เดรส เสื้อคลุม ผ้าคลุมไหล่ ก็มีหลากหลายสไตล์ หรือจะเป็นกระเป๋า ยางลัดผม ก็มี ส่วนทางด้านหลังก็จะร้านคาเฟ่ของกลุ่มทอผ้าฯ ที่ให้นั่งพักผ่อน จิบเครื่องดื่มชิวๆ หรือจะทานอาหารอีสานรสแซ่บก็พร้อมเสิร์ฟ ทานไปรับลมไป ชมวิวท้องนาให้ร่างกายสดชื่น

และยังมีแหล่งท่องเที่ยวรอบๆบ้านโนนกอกที่ไม่ไกลมากอีก เช่น พระธาตุโพนทอง  ทะเลบัวแดงหนองหาน สวนตาลคู่ แม้จะอาจจะไม่ครบรสจบในทีเดียว แต่ประสบการณ์ที่ได้กลับไปคุ้มค่าแน่นอน.