เกษียณแล้วทำอะไรดี

ก่อนเดือนกันยายน ก็มีคนถาม หลังเดือนกันยายน ก็มีคนถาม…ว่า

“เกษียณแล้วทำอะไรดี”  เป็นคำถามที่ดูเหมือนง่ายๆ นะ แต่กว่าจะได้คำตอบที่เหมาะสมคงไม่ง่ายเลย เพราะคำตอบที่ดีที่สุดน่าจะมาจากผู้ถามเอง  แต่ในฐานะที่ปรึกษาหรือโค้ช ก็ต้องมีคำถามกลับไปซะหน่อย

 “ก็ทำอะไรแล้วมีความสุขบ้างล่ะ”  เจอคำถามนี้หลายๆคน ก็ถึงกับอึ้งไปเลยก็มี

เพราะดำเนินชีวิตมาถึงวัยเกษียณแล้ว ก็ยังหาคำตอบนี้ได้ไม่ชัดเจน อันนี้ล่ะที่ยุ่งเลย ต้องกลับไปค้นคว้าหาตัวตน กันอยู่อีกสักพัก(ยาวๆ) แต่ถ้าคนไหนที่พอจะมีคำตอบ ก็พอที่จะมีข้อมูลที่จะคุยกันต่อ

ถ้าจะยึดหลักเอาความสุขของตนเป็นตัวตั้ง อันนี้ก็ต้องเป็นความสุขที่ไม่ทำให้ใครเดือนร้อนด้วยนะ และก็ต้องไม่ทำให้ตัวเองเดือนร้อนด้วย สิ่งที่สำคัญอีกอย่างก็คือต้องเหมาะสมกับทรัพยากรที่มีอย่างจำกัดในวัยหลังเกษียณด้วย

ยึดความสุข ฟังดูตอนแรก ดูเหมือนว่าจะง่าย แต่เนื่องจากมีข้อจำกัดหลายเรื่อง โดยเฉพาะหลายท่านที่อาจจะมีปัจจัยน้อย หรือมีทรัพยากรที่จำกัด หรือมีเงื่อนไขจำกัดเฉพาะตนเพิ่มขึ้นมาอีก เช่น เรื่องสุขภาพ เรื่องความสัมพันธ์ในครอบครัว และอีกสารพันปัญหา ที่อาจจะไม่สามารถกล่าวถึงและเล่าสู่กันฟังได้ เพราะอาจจะเป็นความลับเฉพาะบุคคล การหาคำตอบนี้ ก็เริ่มยากและท้าทายมากขึ้น

คำถามนี้มีไม่มีคำตอบที่เป็นส่วนรวม เป็นคำตอบเฉพาะตน ซึ่งแต่ละช่วงเวลา ก็อาจมีความเหมาะสมที่แตกต่างกันออกไปอีก  แต่อย่างน้อยก็ขอให้มีหลักในการค้นหาคำตอบเฉพาะบุคคลไว้สักนิด 

โดยขอนำหลักแนวคิดของคนญี่ปุ่นมาปรับใช้ในการค้นหาคุณค่าของชีวิต

ปรัชญาของคนญี่ปุ่น  อิคิไก (Ikigai 生き甲斐)

อิ คิ ไก (Ikigai) คือ ปรัชญาของชาวญี่ปุ่นที่หมายถึง “คุณค่าของการมีชีวิตอยู่” หรือ “เหตุผลที่เราตื่นขึ้นมาในแต่ละวัน เป็นการตื่นมาทุกวันอย่างมีความหวังและมีพลัง”

คำว่า “อิคิ” (iki) ที่แปลว่า “ชีวิต” และ “ไก” (gai) แปลว่า “คุณค่า”

เป็นแนวคิดที่ช่วยให้ค้นพบความสุขและความหมายของชีวิตผ่านการตระหนักรู้ในตัวตน โดยการเชื่อมโยงประสบการณ์กับสิ่งที่ทำให้ตนเองมีความสุข

โดยรวมแล้ว: อิ คิ ไก คือ “เหตุผลในการดำรงอยู่” ที่ทำให้ชีวิตเรามีคุณค่าและมีความหมาย

หลายคนอยากที่จะเติมเต็มชีวิตให้มีความสุข แต่ความสุขของแต่ละคนแตกต่างกัน บางคนรู้สึกมีความสุขกับงาน สนุกับการทำงาน อาจจะเพราะสนุกกับความท้าทาย บางคนชอบที่จะได้รับแรงบันดาลใจ และรู้สึกดีกับความคิดสร้างสรรค์ บางคนมีความสุขกับเป้าหมายใหม่ ๆ หรือบางคนก็มีความสุขเมื่อรู้สึกสงบภายใน ความสุขจึงเป็นเรื่องของปัจเจกบุคคล

ในช่วงชีวิตของการทำงาน หลายคนคงคุ้นเคยกับการตั้งเป้าหมายเพื่อสร้างแรงผลักดันอย่าง KPI,OKR หรือ SMART Goal สิ่งที่ช่วยให้เราขับเคลื่อนการเปลี่ยนแปลงและกำหนดจุดมุ่งหมายได้ชัดเจนขึ้น โดยมีแรงบันดาลใจที่จะมุ่งสู่สิ่งหรือเป้าหมายนั้น

“อิคิไก (Ikigai)” ก็คือปรัชญาที่จะช่วยให้เราค้นหาและมุ่งสู่เป้าหมายของชีวิต ค้นพบกับความสุข ซึ่งสามารถนำไปประยุกต์ใช้ได้ทั้งในชีวิตประจำวัน และการทำงาน

หลักการของอิคิไก (Ikigai) ประกอบไปด้วย Passion, Mission, Professional และ Vocation ซึ่งองค์กรประกอบเหล่านี้จะกลายเป็น “คุณค่าของชีวิต”

คุณค่าของชีวิตคือสิ่งที่มนุษย์เห็นว่าสำคัญและมีค่าสำหรับตน  คุณค่าของแต่ละคนอาจแตกต่างกันไปตามมุมมองและสถานการณ์ คุณค่าเหล่านี้อาจมาจากหลายด้าน เช่น การมี ความหมายในชีวิต การมีความสุข การได้พัฒนาตนเอง หรือการได้ทำสิ่งที่เป็นประโยชน์ต่อผู้อื่นและสังคม เป็นต้น ซึ่ง “คุณค่า” ของชีวิต หรือสิ่งที่เรามองหาเพื่อมาเติมเต็มนั่นเอง

เมื่อเข้าใจในหลักการแล้ว  ที่นี้ก็มาเริ่มหาหนทางในการค้นหาคุณค่าของชีวิตกัน

การค้นหาอิ คิ ไก: จะต้องตอบคำถาม 4 ข้อหลัก เพื่อค้นหาสิ่งที่สอดคล้องกับตัวตน 4 องค์ประกอบหลัก ได้แก่:

1.สิ่งที่คุณรัก (What you love): กิจกรรมที่ทำแล้วมีความสุข เพลิดเพลิน และไม่รู้สึกเบื่อ

2.สิ่งที่คุณทำได้ดี (What you are good at): ความสามารถ ทักษะ พรสวรรค์ สิ่งที่คุณมีและสามารถทำได้ดีจะโดยธรรมชาติก็ดี หรือผ่านการฝึกฝนมาก็ดี

3.สิ่งที่เป็นที่ต้องการของโลก (What the world needs): สิ่งที่เป็นประโยชน์ต่อผู้อื่น สังคม หรือ โลกกลมๆใบนี้  หามุมมองที่สามารถช่วยแก้ไขปัญหาหรือเติมเต็มความต้องการของส่วนรวมได้

4.สิ่งที่คุณสามารถทำได้เพื่อสร้างรายได้ (ข้อนี้อาจจะเป็นรองหรือเป็นข้อเสริมสำหรับบางท่านที่เกษียณแล้ว) (What you can be paid for): สิ่งที่สามารถเปลี่ยนเป็นอาชีพหรือแหล่งรายได้ เพื่อเลี้ยงดูตนเองและใช้ชีวิตในสังคมได้

เมื่อค้นพบจุดร่วมกันของทั้งสี่องค์ประกอบ ก็จะค้นพบ “อิคิไก” ของตนเอง ซึ่งนำไปสู่การมีชีวิตที่สมดุล มีความสุข ความพึงพอใจ และมีคุณค่าอย่างแท้จริง อิคิไกไม่ได้จำกัดอยู่แค่อาชีพการงานเท่านั้น แต่สามารถนำไปปรับใช้ในเรื่องอื่นๆ ได้มากมาย อาจเป็นบทบาทในครอบครัว งานอาสา หรืองานอดิเรกก็ได้

ตัวอย่าง : การค้นหาอิ คิ ไก อาจมาจากการทำสิ่งเล็ก ๆ ที่ทำด้วยความตั้งใจและมีความสุข เช่น คุณป้าบุญอุ้ม ผู้ทุ่มเทให้กับการทำขนมไทยให้อร่อยที่สุด ซึ่งเป็นสิ่งที่ทำได้ดีและทำให้คุณป้ามีความสุข

หรืออีกตัวอย่าง : คุณลุงบุญเสริม มีความสุขกับการปลูกและดูแลต้นไม้ ทุกเช้าคุณลุงจะตื่นมารดน้ำ ดูว่าต้นใดออกดอกออกผล ต้นใดมีแมลงกัดกิน และลุงก็จะมีความสุขเมื่อได้เห็นต้นไม้ที่ลุงดูแลเจริญเติมโตและงอกงาม

เราคงต้องหันมามองตนเอง และเริ่มค้นหาอิคิไกผ่านความสนใจเล็ก ๆ หาว่าสิ่งใดที่คุณรัก สิ่งใดที่คุณทำได้ และคุณทำได้ดี หรือถ้าทำได้ดีกว่าคนอื่นก็อาจจะสามารถทำเพื่อสร้างเป็นรายได้อีก โดยสิ่งนั้นจะต้องเป็นสิ่งที่เป็นประโยชน์ สร้างการกระตุ้นให้ตัวเองเกิดการเปลี่ยนแปลงไปในทางทีดีขึ้นทีละเล็กทีละน้อย เป้าหมายเพื่อ

เพื่อสร้างความสุขและความเข้าใจในตัวตน(เอง)  วันนี้คุณค้นพบอิคิไกของคุณแล้วหรือยัง ? ถ้ายังก็ไม่เป็นไรตราบใดที่คุณมุ่งไปที่จุดตัดของ 4 องค์ประกอบ  คุณก็จะก้าวหน้าและค้นพบคุณค่าของตัวตนในที่สุด

คอลัมน์ พิจารณ์นโยบายสาธารณะ กลุ่มนโยบายสาธารณะเพื่อสังคมและธรรมาภิบาล

ดร ศศิธร วงศ์วิไล

กลุ่มนโยบายสาธารณะเพื่อสังคมและธรรมาภิบาล