'นักวิชาการสื่อ' ชำแหละ ความแตกต่างของ 'สื่อมวลชน' กับ 'คนทำสื่อ'

23เม.ย.2568- ดร.นันท์วิสิทธิ์ ตั้งแสงประทีป (นิพนธ์) อาจารย์ประจำคณะนิเทศศาสตร์ มหาวิทยาลัยธุรกิจบัณฑิตย์ และสื่อมวลชนอิสระ โพสต์บทความ เรื่อง "ความแตกต่างของ สื่อมวลชน กับ คนทำสื่อ" ผ่าน เพจเฟซบุ๊ก Teejournalist มีเนื้อหาดังนี้

ปัจจุบันหลายคนเริ่มสับสน หลายคนเริ่มแยกแยะไม่ออกถึงความแตกต่างระหว่าง "สื่อมวลชน" กับ "คนทำสื่อ” เพราะถ้าหากจะย้อนกลับไป ยุคอนาล็อคแล้วไม่ใช่ใครก็จะมาทำ"ข่าว"ได้ แต่เป็นคนที่ต้องยึดถือกฎเกณฑ์ระเบียบวิธีการปฏิบัติในวิชาชีพนี้อย่าง “เคร่งครัด” เพราะอาชีพสื่อมวลชน มีหลักการในมุมวิชาการที่สำคัญคือ การทำบทบาทและหน้าที่ในการเป็น “กระจกหรือหมาเฝ้าบ้าน” ให้กับสังคม ที่ต้องนำเสนอเรื่องราวที่เป็นประเด็นสำคัญมีประโยชน์ต่อสาธารณะจึงเป็นที่มาที่ “กระบวนการผลิตข่าว” แต่ละสำนักข่าวในยุคอดีตจำเป็นต้องมีสิ่งที่เรียกว่า “กองบรรณาธิการข่าว”(News Room)ที่ประกอบไปด้วยบรรณาธิการ โปรดิวเซอร์ ผู้สื่อข่าว ช่างภาพฯ เป็นต้น กองบรรณาธิการข่าวจะทำหน้าที่เป็นประตูข่าวสาร(GateKeeper) กลั่นกรองตรวจสอบข้อมูลก่อนนำเสนอสู่สาธารณะ ยังไม่นับรวมเรื่องที่สื่อมวลชนต้องมีความเข้าใจเรื่อง "คุณค่าข่าว"(News Value) "จริยธรรมสื่อ"(Ethics) ที่การันตีรับรองการนำเสนอข่าวสารโดยคำนึงถึง “ความรับผิดชอบต่อสังคม”สูงสุด

แต่ทว่าปัจจุบันในยุคดิจิทัลดิสรัปชั่น คำพูดที่เราได้ยินเสมอคือ “ใครๆก็เป็นสื่อได้” ที่เรียกว่า Prosumer(Producer + Consumer) เช่น การเกิดขึ้นของ คอนเทนต์ครีเอเตอร์ อินฟลูเอนเซอร์ ยูทูบเบอร์จำนวนมาก ส่งผลให้คนคำว่า สื่อมวลชนกับคนทำสื่อ กลายเป็นคนเดียวกัน

@ไม่มีวาระข่าวสารมีแต่วาระโซเชียล
ในวงการสื่อมวลชนโดยเฉพาะคนข่าวรุ่นอายุตั้งแต่ 40 ปี ต่างก็รู้ดีอยู่แก่ใจว่าปัจจุบันการทำข่าวเปลี่ยนแปลงไปจากบริบทและบทบาทหน้าที่ของสื่อมวลชนที่ยึดมั่นในวิชาชีพต้องทำ เพียงแต่จะพูดหรือไม่เท่านั้น ความเปลี่ยนแปลงที่ว่าพอยกตัวอย่างได้คือ

1.สื่อมวลชนและสำนักข่าวจำนวนมาก “ไม่ผลิตข่าว”เองอีกต่อไป แต่เลือกไปเอาข่าวจาก “โซเชียลมีเดีย”ต่างๆมานำเสนอโดยไม่มีกระบวนการตรวจสอบกลั่นกรองข้อมูลผ่านระบบกองบรรณาธิการเดิม ซึ่งถ้าหากข่าวโซเชียลที่นำเสนอไปมีความผิดพลาดก็แค่นำเสนอใหม่หรือแก้ไขข่าวไปเรื่อยๆ โดยสื่อมวลชนจะมุ่งเน้นเฝ้ามอนิเตอร์ “เพจดังๆหรืออินฟลูเอนเซอร์”ที่มีคนติดตามจำนวนมาก เนื้อหาที่หยิบมาจึงหนีไม่พ้นเรื่อง ดราม่า ดารา อาชญากรรม ความเชื่อฯอย่างไม่ต้องแปลกใจ เพราะบรรดาเพจหรืออินฟลูฯนิยมเรียกเอนเกจเม้นท์โดยการนำเสนอเรื่องราวเหล่านี้

2. “การกำหนดประเด็น”เพื่อนำเสนอข่าวจากกองบรรณาธิการข่าวหายไป จากที่กองบรรณาธิการข่าวเคยเป็นผู้กำหนดประเด็น ในทางวิชาการเรียกว่าการกำหนดวาระข่าวสาร(Agenda Setting) เพื่อการคัดเลือกประเด็นที่เป็นประโยชน์ต่อสาธารณะโดยแท้จริงได้ “หายไป” กลายมาเป็นประเด็นที่นำมาจากโซเชียลมีเดียดังที่กล่าวไปข้างต้น โดยใช้กระบวนการทำข่าวส่วนหนึ่งไปติดตามเจาะลึกขยายผลจากประเด็นทางโซเชียลที่สังคมสนใจ มีการไปเจาะรายละเอียดจากข่าวที่เกิดขึ้น เช่น กรณีข่าวชู้สาวดาราล่าสุดสื่อมวลชนช่องหนึ่งก็มีการไปหาข่าวติดต่อสัมภาษณ์ “ข้างห้อง”ในคอนโดแห่งหนึ่งที่ถูกระบุว่า เป็นสถานที่ที่ดารากับฝ่ายหญิงไปด้วยกันพร้อมขึ้นซีจีบนหน้าจอโทรทัศน์ว่า “หลักฐานใหม่” เช่นนี้ในทางวิชาชีพไม่ได้เรียกว่า เป็นการทำข่าวในเชิงสืบสวนสอบสวน(Investigative News Reporting)แต่อย่างใด เราจะพบเห็นในลักษณะนี้สื่อมวลชนสำนักข่าวแข่งขันกันอยู่ 2 แห่ง ที่เมื่อได้ข้อมูลมาก็จะอ่านข่าวพร้อมขึ้นข้อความว่า Exclusive หลักฐานใหม่หรือ ข้อมูลใหม่ โดยสำนักข่าวไม่ได้สนใจว่าข่าวดังกล่าวจะมี “คุณค่าข่าว” หรือไม่อย่างไรต่อสังคมหรือผิดหลัก “จริยธรรมจรรยาบรรณ”หรือไม่

3.การล่มสลายของกองบรรณาธิการข่าวเพราะต้องเปลี่ยนรูปแบบไปตามการแข่งขันที่รวดเร็ว จึงถูกแยกออกเป็นการผลิตรายการข่าวในแต่ละช่วงข่าวแทน ที่เห็นได้ชัดคือสื่อมวลชนที่เป็นโทรทัศน์ที่มีทีวีดิจิทัลเกิดขึ้น แต่ละรายการข่าวหรือภาคข่าวถูกปรับเปลี่ยนให้มีบก.ประจำรายการข่าว มีโปรดิวเซอร์ข่าว และทีมข่าวประจำที่สลับหมุนเวียนตามกะรายการข่าว จากเดิมที่แต่ละสำนักข่าวจะมีนักข่าวบรรณาธิการข่าวโต๊ะข่าวที่มีความเชี่ยวชาญเฉพาะทางเช่นสายการเมือง เศรษฐกิจ สังคม สิ่งแวดล้อม จึงค่อยๆหายไป ผลที่เกิดขึ้นคือการขาดความเชี่ยวชาญเฉพาะด้านและไม่สามารถหาข้อมูลในเชิงลึกเพื่อนำเสนอได้อย่างถูกต้อง

@ผู้ประกาศข่าวไม่เท่ากับพิธีกรข่าว
ในขณะเดียวกัน ปรากฎการณ์ที่เกิดขึ้นในวงการสื่อมวลชนได้เริ่มมี ดารานักแสดงหันมาทำหน้าที่ “ผู้ประกาศข่าว” (News Anchor) ที่แต่เดิมการขึ้นมาเป็นผู้ประกาศข่าวได้คนในวงการสื่อมวลชนรู้ดีว่าจะต้องผ่านกระบวนการขั้นตอนตั้งแต่การฝึกฝนการทำข่าว เรียนรู้ผ่านกองบรรณาธิการข่าว บางครั้งถึงขนาดต้องขยับขึ้นมาเป็นบรรณาธิการข่าวหรือผู้ช่วยบรรณาธิการ เพื่อให้เข้าใจในระบบการทำงานมีความสามารถในการวิเคราะห์ สังเคราะห์งานข่าว การตรวจสอบฯ ก่อนจะขึ้นมาเป็น ผู้ประกาศข่าวได้ แต่เมื่อถึงปัจจุบัน สิ่งเหล่านี้ได้หายไป เราจึงเห็น “พิธีกรดารานักแสดงดีเจ” มาเป็นผู้ประกาศข่าวหรือสมัยใหม่เรียกว่า “คนเล่าข่าว” การที่คนในวิชาชีพอื่นจะมาเป็นผู้ประกาศข่าว “พิธีกรข่าว”หรือคนเล่าข่าวไม่ใช่สิ่งที่ทำไม่ได้หรือคนในวิชาชีพจะเก็บไว้เป็นงานเชี่ยวชาญเฉพาะทางคนเดียว แต่ทว่า มีความจำเป็นอย่างยิ่งที่ผู้ที่มาทำหน้าที่จะต้องมีความน่าเชื่อถือเพราะ ข่าว ไม่ใช่เรื่อง “กอสซิป”(Gossip) ที่จะเป็นเรื่องจริงหรือไม่จริงก็ได้ แต่ข่าวจะต้องผ่านการกลั่นกรองตรวจสอบตามที่บอกไป ผู้ประกาศข่าวจึงเปรียบเสมือน ตัวแทนของสื่อมวลชนหรือสำนักข่าวนั้นๆที่จะแสดงความน่าเชื่อถือและรับผิดชอบต่อสิ่งที่ได้นำเสนอไป

@อย่าโยนบาปให้คนดู
ช่วงหลังเรามักจะได้ยินคำนี้เสมอๆว่า “ก็คนไทยชอบเสพข่าวแบบนี้ข่าวชาวบ้าน ข่าวดารา ข่าวอาชญากรรม ข่าวความเชื่อ”สื่อมวลชนจึงต้องนำเสนอข่าวตอบสนองต่อคนดู ประโยคนี้เหมือนสื่อมวลชนกำลังโยนบาปให้กับคนดูหรือผู้บริโภค แต่ถ้าหากวิเคราะห์และตั้งคำถามให้ดี ก็จะพบว่าแล้วทำไมในอดีตปริมาณข่าวเหล่านี้จึงน้อยกว่าประเด็นข่าวหลักเป็นอย่างมาก สัดส่วนข่าวที่พูดถึงไม่ได้มากมายนาดนี้ ก็นั่นละสาเหตุเพราะสื่อมวลชนในอดีตยังยึดมั่นในการนำเสนอข่าวที่เป็น “ประโยชน์”ต่อสาธารณะมากกว่า แต่ปัจจัยที่ทำให้สื่อมวลชนยุคปัจจุบันเปลี่ยนแปลงไป ช่องทางที่ทำให้ใครๆก็เป็น “คนทำสื่อ”ได้ ปัจจัยด้านธุรกิจที่เป็นผลมากจาการใช้เรตติ้งวัด ทำให้สื่อมวลชนกระแสหลัก ไม่ยึดถือในสิ่งที่ทำเมื่อโดนวิพากษ์วิจารณ์หนักเข้าจึงโยนบาปไปให้คนดู สิ่งเหล่านี้ดูเหมือนจะไม่เป็นธรรมกับคนดูสักเท่าไหร่

ท้ายที่สุด ปรากฎการณ์ที่เกิดขึ้นของสื่อมวลชนปัจจุบันจึงไม่ได้เกี่ยวข้องกับพฤติกรรมของคนดู แต่การหายไปของระบบกองบรรณาธิการ การไม่ยึดมั่นต่อการนำเสนอข่าวสารเพื่อประโยชน์สาธารณะ การมีผู้เล่นมากขึ้นในวงการวิชาชีพสื่อ แต่ผู้ที่เข้าใจเรื่องวิชาชีพกับไม่แสดงความเป็นมืออาชีพ แต่กลับลดมาตรฐานตัวเองลงไปเท่ากับ คนทำสื่อ จึงเป็นเรื่องที่ไม่ต้องโทษใครนอกจาก “ตัวสื่อมวลชน”เอง

ปล.รัฐธรรมนูญ ฉบับปี 2560 มาตรา 35 ระบุ นิยามสื่อมวลชนไว้ว่า “บุคคลซึ่งประกอบวิชาชีพสื่อมวลชน ย่อมมีเสรีภาพในการเสนอข่าวสาร หรือการแสดงความคิดเห็นตามจริยธรรมแห่งวิชาชีพ”
CR.ภาพ https://www.imdb.com/title/tt1870479/