น้ำท่วมภาคใต้: เลิกโทษ “ฟ้าฝน” เพราะนี่คือ “ความล้มเหลวเชิงโครงสร้าง” ที่ต้องแบกรับซ้ำซาก!

พอมรสุมเข้า พฤศจิกา-ธันวา มาถึงคนใต้ก็รู้ชะตากรรม

​ภาพเดิมๆ ฉายซ้ำเหมือนหนังม้วนเก่า นครศรีธรรมราช พัทลุง สงขลา ยะลา นราธิวาส จมอยู่ใต้มวลน้ำมหาศาล ข้าราชการรีบลงพื้นที่แจกถุงยังชีพ นักการเมืองลุยน้ำโชว์ตัวถ่ายรูปแถลงข่าวว่า “เราจะเร่งระบายน้ำให้เร็วที่สุด”

พอฝนหยุด น้ำลด ถนนแห้ง ทุกอย่างก็จบ... รอให้ปีหน้าวนกลับมาเจอกันใหม่

​คำถามที่คนใต้และคนไทยทั้งประเทศควรตะโกนถามดังๆ คือ “เราจะต้องอยู่กันแบบนี้ไปจนตายหรือ?”

​น้ำท่วมภาคใต้ไม่ใช่เรื่องบังเอิญ ไม่ใช่แค่เพราะฝนตกหนักผิดปกติ และไม่ใช่แค่เรื่องของเวรกรรม แต่มันคือ “ใบเสร็จ” ที่ฟ้องความล้มเหลวของการพัฒนาประเทศ ความมักง่ายของการวางผังเมือง และระบบราชการที่ต่างคนต่างทำจนเละเทะ

​บทความนี้จะพาคุณไปถอดรหัสว่า ทำไมน้ำท่วมภาคใต้ถึงแก้ไม่หาย และทำไมการแจกถุงยังชีพถึงไม่ใช่คำตอบของปัญหานี้อีกต่อไป

1. เมื่อเราสร้างเมืองขวางทางเดินของ “ยักษ์” (ธรรมชาติ)

​ก่อนจะโทษใคร เราต้องยอมรับความจริงทางภูมิศาสตร์ก่อนว่า ภาคใต้ของเรานั้น “ธรรมชาติออกแบบมาให้เป็นทางน้ำผ่าน”

​ลองจินตนาการภาพด้ามขวาน ด้านขวาคืออ่าวไทย ด้านซ้ายคืออันดามัน ตรงกลางคือเทือกเขา พอหน้ามรสุม ลมตะวันออกเฉียงเหนือหอบน้ำฝนมาปะทะเขา น้ำก็ต้องไหลลงที่ต่ำเพื่อออกทะเล โดยมีพื้นที่ทุ่งราบและพรุคอยรับน้ำ (แก้มลิงธรรมชาติ)

​ในอดีต: น้ำมาตามฤดู หลากทุ่งแล้วก็ลงทะเล วิถีชีวิตคนใต้คือ “บ้านยกใต้ถุนสูง” เราอยู่กับน้ำได้ น้ำมาเราพายเรือ น้ำลดเราทำนา

​แต่ปัจจุบัน: เราพยายามฝืนธรรมชาติ เราถมที่ลุ่มต่ำ สร้างหมู่บ้านจัดสรร สร้างนิคมอุตสาหกรรม และปลูกพืชเศรษฐกิจอย่างยางและปาล์มทับลงไปในพื้นที่ที่เคยเป็นทางระบายน้ำ

​ผลที่ได้คืออะไร? ​

​น้ำไม่มีที่ไป จากที่เคยไหลลงทุ่ง ตอนนี้ไหลเข้าบ้านจัดสรร และน้ำไหลแรงขึ้น เพราะไม่มีป่าไม้คอยซับน้ำ พื้นดินกลายเป็นคอนกรีต น้ำจึงพุ่งเข้าเมืองเหมือนเขื่อนแตก ขณะที่น้ำขังนานเพราะทางออกสู่ทะเลถูกปิดกั้นด้วยสิ่งปลูกสร้าง

​นี่ไม่ใช่ภัยธรรมชาติ 100% แต่มันคือ “ภัยจากการพัฒนาที่ไร้ทิศทาง” ที่มนุษย์สร้างขึ้นเองกับมือ

​ถนนกั้นน้ำ-คลองตื้นตัน ผลงานชิ้นเอกของระบบ “ต่างคนต่างทำ” เคยสังเกตไหม? ถนนบางเส้นที่เพิ่งสร้างเสร็จใหม่ๆ กลับกลายเป็น “เขื่อน” กั้นน้ำชั้นดี

​นี่คือปัญหาคลาสสิกของระบบราชการไทยที่ทำงานแบบแยกส่วนที่ไร้การบูรณาการอย่างสิ้นเชิง

​กรมทางหลวง มีหน้าที่สร้างถนนให้รถวิ่งสะดวก ก็ถมถนนให้สูงๆ เข้าไว้ แต่มักลืมไปว่าถนนนั้นขวางทางน้ำเดิม หรือวางท่อระบายน้ำไว้เล็กนิดเดียว

​กรมชลประทาน ดูแลเขื่อน ดูแลคลองส่งน้ำพยายามจัดการน้ำตามหน้าที่ ท้องถิ่น (เทศบาล/อบต.): ดูแลท่อระบายน้ำหน้าบ้านเรา ซึ่งระบายลงคลองสาธารณะ กรมป่าไม้/อุทยาน: ดูแลต้นน้ำบนเขา

​ปัญหาคือ 4 หน่วยงานนี้ “คุยกันน้อยมาก”บางครั้งกรมทางหลวงสร้างถนนขวางทางระบายน้ำของกรมชลฯ บางครั้งท้องถิ่นถมที่สร้างสวนสาธารณะทับแก้มลิงธรรมชาติ บางครั้งต้นน้ำถูกบุกรุกแต่ปลายน้ำไม่รู้เรื่อง เมื่อเกิดน้ำท่วม ต่างคนก็ต่างโยนกลอง “ท่อตันเป็นเรื่องของเทศบาล” “น้ำล้นตลิ่งเป็นเรื่องของกรมชล”“ถนนขวางน้ำเป็นเรื่องของกรมทางฯ”

​สุดท้าย ประชาชน คือผู้รับกรรมที่ต้องนั่งวิดน้ำออกจากบ้าน ในขณะที่หน่วยงานรัฐทำได้แค่มองหน้ากันเลิ่กลั่ก

อาวุธยุค “สงครามโลก” เอามาสู้กับ “ภัยพิบัติยุคดิจิทัล”

​เรากำลังเผชิญกับ ภาวะโลกร้อน ที่ทำให้รูปแบบฝนเปลี่ยนไปอย่างสิ้นเชิง ฝนตกหนักขึ้นปริมาณฝนที่เคยตกทั้งเดือน อาจถล่มลงมาภายใน 3 วัน ขณะที่น้ำทะเลหนุนสูง ทำให้น้ำจากแม่น้ำระบายออกทะเลได้ยากขึ้น

​แต่หันมาดูอาวุธที่เราใช้สู้กับน้ำท่วม เรายังใช้ท่อระบายน้ำขนาดเท่าเดิมที่วางแผนไว้เมื่อ 30-40 ปีก่อน เรายังใช้ระบบเปิด-ปิดประตูระบายน้ำที่ต้องรอคำสั่งจากส่วนกลาง เรายังใช้การพยากรณ์อากาศแบบกว้างๆ ที่ไม่เจาะจงพื้นที่

​พูดง่ายๆ คือ “เรากำลังใช้โครงสร้างพื้นฐานยุคเก่า มารับมือกับภัยพิบัติยุคใหม่” มันจึงไม่ต่างอะไรกับการเอาดาบไปสู้กับปืนกล ผลลัพธ์จึงจบลงที่ความพ่ายแพ้ทุกครั้ง

ทางออก เลิกแก้ผ้าเอาหน้ารอด แล้ว “ผ่าตัดโครงสร้าง” ทันที

​การแก้ปัญหาน้ำท่วมภาคใต้ ถ้าจะทำให้จบจริง ต้องไม่ใช่แค่การของบประมาณมาขุดลอกคูคลองทุกปี หรือแจกถุงยังชีพตอนน้ำท่วมมิดหัวแล้ว แต่ต้องเป็นการ “จัดการเชิงระบบ”

​นี่คือข้อเสนอ 4 ข้อที่รัฐบาลและคนในพื้นที่ต้องกล้าทำ:

​1) คืนที่ให้น้ำอยู่ ต้องยอมรับความจริงว่า เราเอาชนะน้ำไม่ได้ ต้องเลิกถมที่มั่วซั่ว พื้นที่ไหนเป็นทางน้ำหลาก ตามธรรมชาติ ต้องประกาศห้ามก่อสร้างขวางทางน้ำเด็ดขาด ต้องมีพื้นที่ “แก้มลิง” แห่งใหม่ เพื่อพักน้ำก่อนปล่อยลงทะเล การขยายเมืองต้องดูทิศทางน้ำ ไม่ใช่ดูแค่ราคาที่ดิน

​2) ผังเมืองต้องศักดิ์สิทธิ์ ไม่ใช่กระดาษเปื้อนหมึก กฎหมายผังเมืองต้องบังคับใช้จริงจัง ห้ามเปลี่ยนสีผังเมืองตามใจนายทุน พื้นที่สีเขียว (เกษตร/รับน้ำ) ต้องรักษาไว้ ไม่ใช่ปล่อยให้หมู่บ้านจัดสรรผุดขึ้นกลางทุ่งรับน้ำ แล้วมาเรียกร้องให้รัฐระบายน้ำให้

​3) ตั้งศูนย์บัญชาการ “Single Command”ที่มีอำนาจจริง เลิกทีเถอะ ระบบที่กรมชลฯ จะเปิดประตูน้ำต้องรอหนังสือราชการ หรือท้องถิ่นจะขุดลอกคลองต้องรออนุญาตข้ามปี

​ภาคใต้ต้องการ “องค์กรบริหารจัดการลุ่มน้ำ” ที่มีอำนาจเบ็ดเสร็จ สั่งการได้ทั้ง กรมชลฯ กรมทางฯ และท้องถิ่น ในเวลาวิกฤติ และต้องเป็นการตัดสินใจบนฐานข้อมูลเดียวกัน (Big Data) ไม่ใช่ต่างคนต่างถือข้อมูลคนละชุด

​4) เทคโนโลยีต้องพัฒนาให้ทันสมัย ในยุคนี้เราต้องมีระบบเตือนภัยที่แม่นยำระดับหมู่บ้าน ต้องมีเรดาร์ ตรวจจับกลุ่มฝนที่แจ้งเตือนล่วงหน้าได้จริง และมีระบบจำลองสถานการณ์ ว่าถ้าน้ำมาเท่านี้ พื้นที่ไหนจะท่วมบ้าง เพื่อให้ชาวบ้านเตรียมตัวทัน ไม่ใช่รอให้น้ำเข้าห้องนอนแล้วค่อยประกาศเตือน

​อย่ายอมจำนนต่อคำว่า “ภัยธรรมชาติ” พี่น้องชาวใต้ครับ การที่น้ำท่วมบ้านเราทุกปี มันไม่ใช่เรื่องปกติ การที่เราต้องขนของหนีน้ำทุกปลายปี มันไม่ใช่ประเพณี

​มันคือ “สัญญาณเตือน” ว่าการพัฒนาประเทศที่ผ่านมานั้นล้มเหลว เรามุ่งแต่ตัวเลข GDP มุ่งแต่สร้างสิ่งปลูกสร้าง จนลืมเคารพกฎของธรรมชาติ และลืมสร้างระบบบริหารจัดการที่ยั่งยืน

​ถ้ารัฐบาลยังแก้ปัญหาแบบเดิมๆ คือรอให้น้ำท่วม แล้วของบเยียวยา

​ปีหน้า... และปีต่อๆ ไป เราก็จะต้องมานั่งดูข่าวเรื่องเดิมๆ ความสูญเสียเดิมๆ กันอีก

​ถึงเวลาแล้วที่เราต้องเลิกมองน้ำท่วมเป็นแค่ “เวรกรรม”

​แต่ต้องมองให้เห็นว่านี่คือ “ปัญหาระดับโครงสร้าง” ที่ต้องการการผ่าตัดใหญ่ ไม่ใช่แค่การแปะพลาสเตอร์ยา เพราะคนใต้... ต้องการ “อนาคตที่ปลอดภัย” ไม่ใช่แค่ “ถุงยังชีพ” เพื่อประทังชีวิตไปวันๆ

โดย ภู สันเย็น