ศาลโลก ICJ กับ ICC จะระงับ อาชญากรรมสงครามได้หรือ?

ที่เป็นข่าวเกี่ยวกับสองศาลระดับโลกนี้ เป็นเพราะทั้งสองศาลมีบทบาทเกี่ยวข้องอย่างมากกับการเมืองที่เกี่ยวข้องกับความขัดแย้งในฉนวนกาซา

ศุกร์ที่ผ่านมา ICJ ได้ประกาศให้รัฐบาลอิสราเอลยุติปฏิบัติการทางทหารในเมือง Rafah ทางใต้ของกาซาที่มีพรมแดนติดกับอียิปต์

ก่อนหน้านั้นไม่กี่วัน หัวหน้าอัยการของ ICC ชื่อ Karim Kanh ได้ยื่นขอหมายจับผู้นำทั้งของรัฐอิสราเอลและกลุ่มติดอาวุธฮามาส ซึ่งมีส่วนร่วมในความขัดแย้งอันขมขื่นและร้ายแรงในปาเลสไตน์ โดยอ้างว่าทั้งสองฝ่ายต่างก็ได้กระทำการอันเป็นการเข้าข่ายอาชญากรรมสงครามทั้งสิ้น

แต่อิสราเอลไม่ยอมรับคำสั่งของศาล ICJ ให้หยุดแผนปฏิบัติการบุกราฟาห์ อ้างว่าที่กล่าวหาว่าทหารอิสราเอลทำร้ายพลเรือนชาวปาเลสไตน์นั้นไม่เป็นความจริง

นายกฯ เบจามิน เนทันยาฮู ของอิสราเอล บอกว่า ข้อกล่าวหาเรื่องนี้จากรัฐบาลแอฟริกาใต้ที่ส่งไป ICJ นั้นล้วนเป็นเรื่องบิดเบือน ไร้สาระและน่ารังเกียจ

ส่วนข้อกล่าวหาของหัวหน้าอัยการ ICC ที่ขอศาลให้ออกหมายจับทั้งนายกฯ และรัฐมนตรีกลาโหมอิสราเอลนั้น เนทันยาฮูก็โต้กลับอย่างรุนแรงเช่นกัน โดยบอกว่าอัยการจงใจจะบิดเบือนข้อเท็จจริง เพราะอิสราเอลเป็นเหยื่อของการถูกโจมตีโดยฮามาส แต่ข้อหาของอัยการระบุถึงการที่ทหารอิสราเอลสังหารและทำร้ายพลเรือนชาวปาเลสไตน์ ตลอดถึงการไม่ให้ความสะดวกให้ความช่วยเหลือด้านมนุษยธรรมไปถึงชาวปาเลสไตน์เป็นจำนวนมากนั้นคืออาชญากรรมสงคราม

บทบาทของสองศาลระดับสากลจึงกลับมาอยู่ในความสนใจของชาวโลกอีกครั้งหนึ่ง ทั้ง ICJ และ ICC เป็นสถาบันตุลาการระหว่างประเทศที่ตั้งอยู่ในกรุงเฮก

ในหลักการของการก่อตั้งนั้น ศาลทั้งสองเป็นส่วนสำคัญของโครงสร้างพื้นฐานทางกฎหมายสากล ที่มีจุดมุ่งหมายเพื่อรวบรวมและส่งเสริมหลักนิติธรรมระหว่างประเทศ พอลงรายละเอียดจะเห็นว่า ICJ และ ICC เป็นหน่วยงานที่ทำหน้าที่แตกต่างกัน

ICJ เป็นองค์กรตุลาการหลักของสหประชาชาติ (UN) ก่อตั้งเมื่อปี พ.ศ.2488 โดยกฎบัตรสหประชาชาติ ประกอบด้วยผู้พิพากษา 15 คนที่ได้รับเลือกโดยสมัชชาใหญ่แห่งสหประชาชาติและสภาความมั่นคงฯ

ส่วน ICC ก่อตั้งขึ้นในปี 2544 เป็นองค์กรระหว่างประเทศอิสระที่ก่อตั้งขึ้นโดยสนธิสัญญาที่เรียกว่าธรรมนูญกรุงโรม

เป็นศาลอาญาระหว่างประเทศถาวรตามสนธิสัญญาแห่งแรกที่สร้างขึ้นเพื่อช่วยยุติการไม่ต้องรับโทษสำหรับผู้กระทำผิดในอาชญากรรมระหว่างประเทศที่ร้ายแรงที่สุด

ICC เป็นศาลอาญาที่พยายามกำหนดความรับผิดชอบทางอาญาส่วนบุคคลสำหรับอาชญากรรมระหว่างประเทศที่ร้ายแรงที่สุด

องค์กรนี้มีพนักงานอัยการที่มีอำนาจดำเนินการสืบสวนอาชญากรรมภายในเขตอำนาจศาลของ ICC และศาลสามารถออกหมายจับบุคคลที่เชื่อว่าได้ก่ออาชญากรรมเหล่านั้น แต่ ICC ไม่มีกองกำลังตำรวจ ประเทศที่เป็นภาคีมีหน้าที่ปฏิบัติตามหมายจับที่ร้องขอ

การพิจารณาคดีจะดำเนินการพิจารณาคดีอาญา (โดยมีทนายความฝ่ายโจทก์และฝ่ายจำเลย) ต่อหน้าผู้พิพากษา ICC สามารถกำหนดโทษจำคุก สั่งปรับ และยึดทรัพย์สินที่ได้จากการก่ออาชญากรรมได้ อีกทั้งยังมีอำนาจออกค่าสินไหมทดแทนให้แก่ผู้เสียหายได้ แต่ไม่สามารถกำหนดโทษประหารชีวิตได้

ในขณะเดียวกัน ICJ ให้ความสำคัญกับความรับผิดชอบของรัฐมากกว่าความรับผิดชอบส่วนบุคคล คำวินิจฉัยของของ ICJ สามารถตัดสินได้ว่ารัฐภาคีในคดีนี้ได้ละเมิดกฎหมายระหว่างประเทศและการชดใช้ตามคำสั่ง (รวมถึงการค้ำประกันการไม่ทำซ้ำ และค่าตอบแทนทางการเงินหรือการชดใช้) สำหรับการละเมิดดังกล่าวหรือไม่ แต่ศาล ICJ จะไม่ระบุตัวผู้กระทำผิดเป็นรายบุคคลหรือระบุความรับผิดชอบส่วนบุคคล

หากรัฐเชื่อว่ามีสิทธิ์ที่ตกอยู่ในอันตราย สามารถขอให้ ICJ ออก “มาตรการชั่วคราว” เพื่อรักษาสิทธิ์เหล่านั้นจนกว่าคดีจะแล้วเสร็จ

ตัวอย่างเช่น มีการร้องขอและออกคำสั่งมาตรการชั่วคราวในกรณีระหว่างแอฟริกาใต้กับอิสราเอลเพื่อป้องกันการละเมิดอนุสัญญาการฆ่าล้างเผ่าพันธุ์ที่ถูกกล่าวหาอย่างต่อเนื่อง

ประเทศที่มีบทบาทสำคัญในความขัดแย้งระดับโลกวันนี้ เช่น สหรัฐอเมริกา จีน รัสเซีย และอิสราเอล ไม่ได้เป็นภาคีของธรรมนูญกรุงโรม

ด้วยเหตุนี้ แอนโทนี บลิงเคน รัฐมนตรีกระทรวงการต่างประเทศของสหรัฐฯ จึงเคยกล่าวอ้างว่า ICC ไม่มีเขตอำนาจศาลในการออกหมายจับเกี่ยวกับความขัดแย้งในกาซา

นอกเหนือจากข้อจำกัดเหล่านี้ ICC สามารถจัดการกับอาชญากรรมที่กระทำได้ทุกที่ในโลก หากสภาความมั่นคงแห่งสหประชาชาติขอให้ทำเช่นนั้น

มีคำถามว่าคดีมาถึงศาลทั้งสองได้อย่างไร?

คดีของ ICJ จะเกิดขึ้นต่อศาลเฉพาะเมื่อได้รับความยินยอมจากรัฐผู้โต้แย้งเท่านั้น

นั่นหมายความว่ารัฐใดรัฐหนึ่งไม่สามารถถูก “ลาก” ขึ้นศาลได้ ตัวอย่างล่าสุดคือแอฟริกาใต้กับอิสราเอล

อิสราเอลให้ความยินยอมในการแก้ไขข้อพิพาทที่เกี่ยวข้องกับอนุสัญญาการฆ่าล้างเผ่าพันธุ์ต่อหน้า ICJ เมื่อลงนามในสนธิสัญญาในปี 2493 โดยตกลงที่จะมีส่วนร่วมในกระบวนการทางกฎหมายนี้

คำตัดสินของ ICJ ในกระบวนพิจารณาที่มีการโต้แย้งมีผลผูกพันคู่กรณี แม้ว่าศาลจะไม่สามารถบังคับใช้คำตัดสินของตนได้ กรณีของ ICJ ประเภทที่สองเรียกว่า “ความคิดเห็นที่ปรึกษา”

กรณีเหล่านี้ไม่ใช่กรณีทั่วไป ดังนั้นจึงไม่มีผลผูกพันทางกฎหมาย และไม่เกี่ยวข้องกับ "ฝ่ายต่างๆ" แบบดั้งเดิมในข้อพิพาท เมื่อมีความขัดแย้งกันรุนแรงขึ้นระดับโลกก็คงจะได้เห็นบทบาทของ “สองศาลโลก” นี้กลับมาคึกคักอีกครั้งหนึ่งแน่นอน!.