หาชมยาก การแสดงลำแมงตับเต่าไทเลยจากบ้านน้ำพร จ.เลย  

    ในวัฎจักรลูกทุ่งหมอลำ ที่จ.เลย อีสานบ้านเฮา แนวที่กำลังได้รับความนิยมนั้นก็คือหมอลำซิ่ง  ซึ่งมีพระเอกยอดนิยม นางเอกสาวสวยเสียงดีลำม่วนๆ เป็นตัวดึงดูด พร้อมกับทำนองสนุกสนานเร้าใจ ส่วนวงแสดงก็ยิ่งใหญ่อลังการ  เรียกความคึกคักผู้ชมร้องเต้นกันฝุ่นกระจาย   แต่นี่ไม่ใช่หมอลำรูปแบบแนวเดียว จริงๆแล้ว ยังมีหมอลำอีกแบบหนึ่งที่นำเสนอแตกต่างไปจากแนวลำซิ่ง ลำกลอน หรือลำเซิ้ง     และกำลังจะเลือนหายไป นั่นก็คือ "หมอลำไทเลย "หรือ "ลำแมงตับเต่าไทเลย" ปัจจุบันหลงเหลืออยู่เพียงคณะเดียว  คือ คณะบ้านน้ำพร ต.ปากตม อ.เชียงคาน จ.เลย  ๆ 

    ความเป็นหนึ่งเดียวที่หลงเหลืออยู่ในจ.เลยของ  "ลำแมงตับเต่าไทเลย"  ทำให้กรมส่งเสริมวัฒนธรรม กระทรวงวัฒนธรรม ได้ประกาศขึ้นบัญชีให้ศิลปะการแสดง ลำแมงตับเต่าไทเลย เป็น 1 ใน 6 รายการมรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมที่ต้องได้รับการส่งเสริมและรักษาอย่างเร่งด่วน   

สุวิทย์ สารเงิน ขึ้นรับมอบเกียรติบัตร ลำแมงตับเต่า ไทเลย ขึ้นบัญชีมรดกภูมิปัญญาวัฒนธรรม  

    งานประกาศขึ้นบัญชีมีขึ้น  ณ หอประชุมเล็ก ศูนย์วัฒนธรรมแห่งประเทศไทย  ทำให้ผู้ร่วมงานมีโอกาสชมการแสดงลำแมงตับเต่าไทเลย  ที่หาชมได้ยาก ดูแล้วรู้สึกติดใจ ตลอดทั้งวันยังมีการแสดงมรดกภูมิปัญญาที่ขึ้นบัญชี ทั้งรำมอญ รำตร๊ด โปงลาง การแสดงโจลมะม๊วต และการสาธิตความรู้เกี่ยวกับทุเรียนนนท์ ปลาสลิดบางบ่อ ตลอดจนงานช่างฝีมือดั้งเดิม เครื่องปั้นดินเผาด่านเกวียนและสาธิตทอซิ่นหมี่คั่นน้อยไทหล่ม แต่ละรายการล้วนต้องช่วยกันรักษาฟื้นฟู  

    หลังลงจากเวทีแสดง  สุวิทย์ สารเงิน หมอลำแมงตับเต่า คุยถึงการแสดงลำแมงตับเต่าไทว่า เป็นศิลปะการแสดงของ จ.เลย ที่ล้ำค่า หาดูได้ยาก คนท้องถิ่นเรียกว่า ลำแมงตับเต่า เป็นการขับร้อง ขับลำเป็นเรื่องราว นำเอาวรรณกรรมจากใบลานและคำบอกเล่ามาแต่งเป็นร้อยกรอง ซึ่งเป็นบทกลอนท้องถิ่น แล้วนำมาเป็นบทขับร้องประกอบการแสดง เป็นตัวละครต่างๆ  ทั้งพระเอก นางเอก กษัตริย์ มเหสี เสนา ม้า ตัวโกง  ตัวตลก ประกอบเป็นเรื่องเป็นราว การขับร้องใช้ภาษาไทเลย ซึ่งเป็นภาษาถิ่นไม่เหมือนกับภาษาอีสานทั่วไป จะไปคล้ายสำเนียงหลวงพระบาง  มีเครื่องดนตรีประกอบอย่างแคน ระนาด ซอไม้ไผ่หรือซอบั้ง   กลอง ฉิ่ง ฉาบ   เล่นทำนองแมงตับเต่า

    เรื่องที่นิยมแสดง เช่น เรื่องท้าวโสวัต ลิ้นทอง กาฬะเกด (นางมณีจันทร์) ท้าวสุริวงศ์ จำป่าสี่ต้น นางแต่งอ่อน ท้าวลิ้นทอง การแสดงแมงตับเต่าไทเลยนั้นแฝงคติธรรม ความเชื่อ เมื่อก่อนงานบุญออกพรรษาที่วัด งานประเพณีบุญหลวง งานผีตาโขน งานบุญแจกข้าว จะพบเห็นคณะหมอลำไทเลยออกขับลำแมงตับเต่า ใช้แคนและซอบั้งคลอเสียงลำ พากย์ เจรจา กันออกรส บ้างก็แสดงทำนองเดินดง ชมธรรมชาตินานาชนิด  

เครื่องแต่งกายหญิง สวมผ้าซิ่นพื้นเมืองมีเชิง พาดสไบ

ชุดตัวละครชาย นุ่งโจงกระเบน ประดับสร้อยสังวาลอลังการ   

    ศาสตร์ศิลป์ล้ำค่านี้ ยังรวมไปถึงเครื่องแต่งกายของหมอลำไทเลย ซึ่งแสดงถึงมรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรม ซึ่งผู้สืบทอดหมอลำโบราณบอกเล่าว่า ตัวละครชายจะสวมเครื่องประดับศรีษะ เรียกว่า กระโจม  หรือ ชฎาและมงกุฎของภาคกลาง  ชาวบ้านทำจากวัสดุง่ายๆ หาได้ในท้องถิ่น เช่น กระดาษ ใบลาน หรือสังกะสี ประดับประดาด้วยดิ้นเงินดิ้นทองให้ คนเลยนิยมนุ่งผ้าพันขาไก่ หรือโจงกระเบน  แล้วยังมีเสื้อคอปิด  ประดับสร้อยสังวาล หญิงสวผ้าซิ่นพื้นเมืองมีเชิง เสื้อแขนกระบอก พาดด้วยสไบสีสันสวยงาม 

สาธิตทำกระโจมหรือมงกุฎ ด้วยกระดาษประดับดิ้นเงินดิ้นทอง 

 

    " ปัจจุบันการสืบทอดมีอยู่ไม่มาก เหลือแค่ 1 หมู่บ้าน 1 คณะ คือ คณะบ้านน้ำพร อ.เชียงคาน  ผมได้สืบทอดลำแมงตับเต่าไทเลยสู่เยาวชน นักเรียนระดับประถมและมัธยม   ทำให้คนรุ่นใหม่สืบสานศิลปะการแสดงนี้ได้ ที่สำคัญแม่ฉวีวรรณ ดำเนิน ศิลปินแห่งชาติ และนายกสมาคมศิลปินหมอลำภาคอีสาน  ได้รับรองเอาลำแมงตับเต่าไทเลย เป็นลำประเภทหนึ่งของเพลงพื้นบ้านอีสาน ฝากให้ลูกหลานคนเลยศึกษา สืบทอด ฝึกหัด เป็นศิลปะการแสดงภูมิปัญญาวัฒนธรรมเลยแท้ๆ "  สุวิทย์ สารเงิน หมอลำไทเลย พูดด้วยสำเนียงเสียงคนเลยสุดภาคภูมิใจ 

    สิทธิภพ ไชยคีนี วัย 24 ปี สมาชิกคณะหมอลำไทเลย นับว่าเป็นคนรุ่นใหม่ผู้สืบทอดศิลปะการแสดงเก่าแก่นี้ บอกว่า ในฐานะคนเลยที่สนใจวัฒนธรรมไทย เมื่อครูสุวิทย์ ชวนมาเรียนรู้ลำแมงตับเต่าไทเลยก็ไม่รอช้า ตั้งใจศึกษาจากครุ เพราะทุกวันนี้เหลือวงเดียวทั้งจังหวัดเลย อยู่บ้านน้ำพร ต่างจากอดีตมีหลายคณะ  นอกจากที่เลย ยังมีคณะแสดงลำแมงตับเต่า ที่เพชรบูรณ์ อุตรดิตถ์ และ สปป. ลาว แต่ก็ไม่กี่คณะ  

    "  ลำแมงตับเต่าไทเลยยกวรรณกรรมท้องถิ่นมาร้อง รำ สลับการบรรเลงดนตรี มีสำเนียงโดยเฉพาะ    คนรุ่นใหม่ส่วนหนึ่งคิดว่า การแสดงนี้เชย ทำนองไม่สนุกเท่าลำซิ่ง แต่คนเฒ่าคนแก่รู้จัก ดูไปยิ้มไป  เวลานี้เริ่มเป็นที่รู้จักมากขึ้นแสดงที่ถนนคนเดินเลาะเลย  และได้รับเชิญไปออกรายการโทรทัศน์เผยแพร่การแสดงลำแมงตับเต่าไทเลย ไม่รวมยอดวิวในยูทูป ถือเป็นกำลังใจของหมอลำไทเลยรุ่นใหม่  ปัจจุบันยังเป็นวิทยากรสอนนักเรียนโรงเรียนบ้านน้ำพร จ.เลย สอนลำแมงตับเต่าไทเลยเวอร์ชั่นเด็ก มั่นใจว่า มรดกภูมิปัญญาวัฒนธรรมนี้ไม่สูญหายแน่นอน " สิทธิภพ กล่าวในท้ย พร้อมยืนยันว่า  การประกาศขึ้นบัญชีมรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมประจำปี 62 จะช่วยส่งเสริมให้หมอลำไทเลยเข้มแข็งขึ้น มีการสืบทอดมากขึ้น คนรู้จักเพิ่มขึ้น และมีชื่อเสียงปรากฎไปทั่วโลก