กฎหมายเป็นผลงานฝ่ายนิติบัญญัติ...แล้วจะ ‘ตัด’ กฎหมายด้วย ‘กิโยติน’ ได้อย่างไร?

ในขณะที่ฝ่ายนิติบัญญัติมีภารกิจในการ “สร้าง” กฎหมายเพื่อจัดระเบียบสังคม แต่ในทางกลับกัน “กองภูเขากฎระเบียบ” ที่สูงท่วมหัว ทั้งที่ซ้ำซ้อน ล้าสมัย และเป็นอุปสรรคต่อการทำมาหากิน กำลังกลายเป็นโซ่ตรวนที่พันธนาการศักยภาพของประเทศ ด้วยเหตุนี้ “Regulatory Guillotine” หรือ “กิโยตินกฎหมาย” จึงไม่ใช่แค่ทางเลือก แต่เป็นความจำเป็นเร่งด่วนในการปฏิรูปประเทศ

คำถามสำคัญคือ ท่ามกลางกลไกราชการที่มักหวงแหนอำนาจและกฎระเบียบของตนประดุจสมบัติล้ำค่า เราจะทำให้ “กิโยติน” ที่คมกริบนี้ทำงาน “ตัด” กฎหมายที่ไม่จำเป็นออกไปได้อย่างไร?

คำตอบไม่ได้อยู่ที่การประกาศนโยบายสวยหรู แต่คือการลงมือทำอย่างเป็นระบบและเด็ดขาด โดยถอดบทเรียนความสำเร็จจากทั่วโลกออกมาเป็น 5 ปัจจัยชี้ขาด ดังนี้

1. ‘ผู้นำ’ ต้องเอาจริง: เจตจำนงทางการเมืองที่วัดผลได้

บทเรียนที่ดังที่สุดจากความสำเร็จของเกาหลีใต้ คือ “เจตจำนงทางการเมืองที่แน่วแน่” (Strong Political Will) ผู้นำรัฐบาล ตั้งแต่นายกรัฐมนตรีลงมา ต้องแสดงให้เห็นว่านี่คือ “วาระแห่งชาติ” ไม่ใช่โครงการแก้บน การสนับสนุนนี้ต้องเป็นรูปธรรม ไม่ใช่แค่วาทกรรม โดยต้องประกอบด้วย:

• ตั้งเป้าหมายที่ท้าทาย: ประกาศเป้าหมายที่ชัดเจน เช่น “ลดใบอนุญาตลง 50% ภายใน 1 ปี” เหมือนที่เกาหลีใต้เคยทำ เพื่อสร้างแรงกดดันและมีตัวชี้วัดความสำเร็จที่จับต้องได้
• ให้อำนาจและทรัพยากร: จัดตั้งหน่วยงานกลางที่มีอำนาจจริง ไม่ได้อยู่ใต้อาณัติของกระทรวงใด พร้อมจัดสรรงบประมาณและบุคลากรชั้นดีให้เพียงพอ
• ติดตามอย่างใกล้ชิด: ผู้นำต้องลงมาเป็นประธานการประชุมติดตามผลด้วยตนเอง เพื่อทุบโต๊ะแก้ปัญหาและทะลวงคอขวดที่เกิดจากการต่อต้านของหน่วยงานต่างๆ ได้ทันที

2. กลไกกลางต้องมี ‘เขี้ยวเล็บ’: ตั้งองค์กรอิสระที่ทรงพลัง

การปฏิรูปกฎหมายจะล้มเหลวทันที หากปล่อยให้หน่วยงานราชการเป็นผู้ประเมินและยกเลิกกฎหมายของตัวเอง เพราะไม่ต่างอะไรกับการยื่นมีดให้ “แมวเฝ้าปลาย่าง” ย่อมเกิดผลประโยชน์ทับซ้อนและการปกป้องอำนาจตนเอง สิ่งที่จำเป็นคือ คณะกรรมการหรือองค์กรกลางที่เป็นอิสระ ซึ่งประกอบด้วยตัวแทนจากภาครัฐ ภาคเอกชน นักวิชาการ และภาคประชาสังคม เพื่อทำหน้าที่เป็นแกนหลัก โดยต้องมีอำนาจชัดเจน เช่น:

• กำหนด “เช็กลิสต์” ในการทบทวนกฎหมายที่เป็นมาตรฐานเดียวกันทั่วประเทศ
• รวบรวมกฎหมายนับแสนฉบับขึ้นทะเบียนในระบบดิจิทัล เพื่อความโปร่งใส
• มีอำนาจเสนอให้ยกเลิกหรือแก้ไขกฎหมายต่อคณะรัฐมนตรีหรือรัฐสภาโดยตรง

แม้ในไทยจะมี ก.พ.ร. หรือทีดีอาร์ไอที่พยายามผลักดัน แต่การจะสำเร็จอย่างยั่งยืน จำเป็นต้องมีโครงสร้างที่เป็นทางการและมีอำนาจตามกฎหมายรองรับที่ชัดเจนกว่านี้

3. ‘ข้อมูล’ ต้องมาก่อน ‘ความรู้สึก’: ปฏิรูปบนฐานของหลักฐาน

การจะ “ตัด” กฎหมายใดทิ้ง ไม่สามารถทำตามความรู้สึกหรือกระแสการเมืองได้ แต่ต้องอยู่บนพื้นฐานของข้อมูลและการวิเคราะห์ผลกระทบอย่างรอบด้าน หัวใจสำคัญคือการ “พลิกภาระการพิสูจน์” (Burden of Proof)

• ให้หน่วยงานพิสูจน์ความจำเป็น: แทนที่ภาคเอกชนจะต้องวิ่งเต้นร้องขอให้ยกเลิกกฎหมาย ให้เปลี่ยนเป็น “หน่วยงานราชการเจ้าของกฎหมาย ต้องแสดงหลักฐานว่าทำไมกฎหมายนี้ยังจำเป็น” หากพิสูจน์ไม่ได้ กฎหมายนั้นต้องถูกเสนอให้ยกเลิกเป็นลำดับแรก
• ประเมินผลกระทบอย่างเข้มข้น (RIA): ทุกกฎหมายทั้งเก่าและใหม่ ต้องผ่านกระบวนการวิเคราะห์ต้นทุนและผลประโยชน์ (Regulatory Impact Assessment) อย่างจริงจัง เพื่อให้แน่ใจว่าประโยชน์ที่สังคมได้รับ คุ้มค่ากับภาระที่ประชาชนและภาคธุรกิจต้องแบกรับ

4. ฟังเสียง ‘ผู้ได้รับผลกระทบ’: สร้างการมีส่วนร่วมที่แท้จริง

ผู้ที่เจ็บปวดที่สุดจากกฎระเบียบที่รุ่มร่ามคือประชาชนและผู้ประกอบการ การปฏิรูปจะตรงจุดได้ก็ต่อเมื่อดึงพวกเขาเข้ามามีส่วนร่วมอย่างแข็งขัน

• เปิดช่องทางแจ้ง ‘Pain Points’: สร้างแพลตฟอร์มออนไลน์ที่ใช้งานง่าย ให้ประชาชนและภาคธุรกิจสามารถชี้เป้ากฎหมายที่เป็นอุปสรรคได้อย่างสะดวกและต่อเนื่อง
• ดึงภาคเอกชนเป็นคณะทำงาน: เชิญตัวแทนจากสภาหอการค้าฯ สภาอุตสาหกรรมฯ และสมาคมธุรกิจต่างๆ เข้าร่วมในกระบวนการทบทวน เพื่อให้ได้ข้อมูลเชิงลึกและสร้างการยอมรับ
• สื่อสารให้สังคมเห็นประโยชน์: รัฐต้องสื่อสารอย่างต่อเนื่องว่า การตัดกฎหมายที่ล้าสมัย ไม่ใช่การลดอำนาจรัฐ แต่คือการ “ลดต้นทุน ลดขั้นตอน ลดช่องทางคอร์รัปชัน” ซึ่งจะส่งผลดีต่อเศรษฐกิจและปากท้องของทุกคน

5. ใช้ ‘ดิจิทัล’ เป็นเครื่องมือตัด: ทลายกำแพงกฎหมายยุคกระดาษ

ท่ามกลางกฎหมายและกฎระเบียบเป็นแสนฉบับ การทบทวนด้วยแฟ้มเอกสารเป็นเรื่องที่เป็นไปไม่ได้ เทคโนโลยีดิจิทัลจึงเป็นเครื่องมือที่ขาดไม่ได้

• สร้างฐานข้อมูลกฎหมายกลาง: พัฒนาระบบดิจิทัลที่รวบรวมกฎหมายทุกระดับชั้นไว้ในที่เดียว เพื่อให้ทุกคนสืบค้นได้และง่ายต่อการบริหารจัดการ
• กำหนดวันหมดอายุให้กฎหมาย (Sunset Clause): นำหลักการสากลมาใช้ โดยกำหนดให้กฎระเบียบที่ออกมาใหม่มีอายุใช้งาน เช่น 3-5 ปี เมื่อครบกำหนดจะต้องถูกทบทวนความจำเป็นโดยอัตโนมัติ เพื่อป้องกันการสะสมของกฎหมายขยะในอนาคต

บทสรุป

การทำให้ Regulatory Guillotine สำเร็จในประเทศไทย ไม่ใช่แค่การตั้งคณะกรรมการขึ้นมาอีกชุดหนึ่ง แต่คือการปฏิรูปเชิงโครงสร้างที่ต้องอาศัย เจตจำนงทางการเมืองที่แน่วแน่, กลไกกลางที่โปร่งใสและมีอำนาจจริง, กระบวนการที่ยึดข้อมูลเป็นที่ตั้ง, การมีส่วนร่วมจากทุกภาคส่วน และเทคโนโลยีที่ทันสมัย

หากทำได้ครบทั้ง 5 องค์ประกอบนี้ “กิโยติน” ก็จะสามารถทำหน้าที่ “ตัด” โซ่ตรวนของกฎระเบียบที่ฉุดรั้งประเทศ และปลดปล่อยให้เศรษฐกิจและสังคมไทยสามารถเดินหน้าสู่อนาคตได้อย่างเต็มศักยภาพอย่างแท้จริง

คอลัมน์ พิจารณ์นโยบายสาธารณะ กลุ่มนโยบายสาธารณะเพื่อสังคมและธรรมาภิบาล

ดร มนต์ศักดิ์ โซ่เจริญธรรม
กลุ่มนโยบายสาธารณะเพื่อสังคมและธรรมาภิบาล