60 ปี : จากวิกฤตขีปนาวุธคิวบา

ระหว่างสหรัฐอเมริกาและสหภาพโซเวียต ซึ่งในขณะนั้นเป็นมหาอำนาจยืนอยู่คนละขั้ว

เป็นช่วงของสงครามเย็นที่อเมริกาเป็นแกนนำของ “โลกเสรี” และสหภาพโซเวียตคือหัวหน้าใหญ่ของ “โลกคอมมิวนิสต์”

 (เป็นช่วงที่เหมา เจ๋อตุง เพิ่งจะสถาปนา “สาธารณรัฐประชาชนจีน” ได้ 13 ปี และกำลังก่อร่างสร้างชาติใหม่ ต้องพึ่งพาความช่วยเหลือของมอสโกอย่างแนบแน่น ก่อนที่จะแตกคอกันในปี 1962 อย่างเปิดเผย เพราะการตีความลัทธิ Marx-Lenin ที่ต่างกันระหว่างเหมากับครุสชอฟ)

ต้นเหตุของการเผชิญหน้าระหว่างวอชิงตันกับมอสโกมาจากที่สหรัฐฯ นำขีปนาวุธไปติดตั้งประจำการในอิตาลีและตุรกี

ทำให้สหภาพโซเวียตเต้น...เพราะเท่ากับเป็นการเอาอาวุธทำลายร้ายแรงที่สุดของโลกตะวันตกมาตั้งอยู่ใกล้บ้านของตน

มอสโกจึงจำเป็นต้องหาทางตอบโต้ เพราะต่างฝ่ายต่างก็ต้องการจะครองโลก

เป็นการต่อสู้ที่มีเดิมพันสูง เพราะสหภาพโซเวียตต้องการให้ทั้งโลกเข้าสู่ความเป็น “คอมมิวนิสต์สากล”

ขณะที่สหรัฐฯ ต้องการจะให้ทำลายอิทธิพลคอมมิวนิสต์ เพราะวอชิงตันเชื่อว่าระบอบการปกครองแบบ “ประชาธิปไตยตะวันตก” นั้นคือคำตอบสำหรับคนทั้งโลก

ก่อนหน้าจะเกิดกรณีการเผชิญหน้าระหว่างสองยักษ์นั้นหนึ่งปี เกิดเหตุการณ์อื้อฉาวที่เรียกว่า Bay of Pigs Invasion

อันเป็นความพยายามจะบุกยึดคิวบาผ่านอ่าว Bay of Pigs ซึ่งตั้งอยู่ชายฝั่งตะวันตกเฉียงใต้ของคิวบา

กลุ่มนักรบที่เป็นหัวหอกการบุกครั้งนี้คือผู้ลี้ภัยชาวคิวบาที่ต่อต้านฟิเดล คาสโตร             

แต่ก็เป็นที่รู้กันดีว่าปฏิบัติการอันอุกอาจนั้นได้รับการสนับสนุนในทางลับและกำกับโดยรัฐบาลสหรัฐฯ ภายใต้การวางแผนและดำเนินการของสำนักงานข่าวกรองกลางแห่งชาติ หรือ CIA

ผลปรากฏว่าปฏิบัติการครั้งนั้นล้มเหลวอย่างไม่เป็นท่า

ทำให้เกิดความตึงเครียดในความสัมพันธ์ระหว่างคิวบา สหรัฐอเมริกา และสหภาพโซเวียต จนนำไปสู่การที่ผู้นำคิวบาขณะนั้นคือฟิเดล คาสโตร ขอให้นิกิตา ครุสชอฟ เลขาธิการคนแรกของสหภาพโซเวียต ส่งอาวุธร้ายแรงมาติดตั้งบนเกาะเพื่อป้องกันไม่ให้เกิดเหตุการณ์รุกรานทำนองนี้ในอนาคตอีก

ครุสชอฟซึ่งรอจังหวะอยู่แล้วตอบตกลงทันที

มีการบรรลุข้อตกลงระหว่างครุสชอฟกับคาสโตรในเดือนกรกฎาคม 1962

การก่อสร้างฐานยิงขีปนาวุธชุดแรกก็เริ่มในฤดูร้อนนั้นเอง

จังหวะเดียวกันนั้นเป็นช่วงการรณรงค์หาเสียงเลือกตั้งในสหรัฐอเมริกากำลังดำเนินอยู่อย่างร้อนแรง

แม้จะมีข่าวออกมาเป็นระยะๆ ว่ามอสโกได้ติดตั้งขีปนาวุธบนเกาะคิวบา แต่ทำเนียบขาวของเคนเนดีก็ไม่ได้แสดงจุดยืนที่แข็งกร้าวออกมาแต่อย่างไร

เรื่องมาแดงเมื่อเครื่องบินสอดแนม U-2 ของกองทัพอากาศสหรัฐฯ รายงานเป็นการภายในให้ทำเนียบขาวได้เห็นพร้อมหลักฐานภาพถ่ายที่ชัดเจนของขีปนาวุธ R-12 ระยะกลาง (ชื่อรหัส NATO SS-4) และขีปนาวุธ R-14 ระยะกลาง (รหัส NATO SS-5) พร้อมสิ่งอำนวยความสะดวกเพื่อสนับสนุนการใช้ขีปนาวุธที่พุ่งเป้ามาที่แผ่นดินใหญ่ของสหรัฐอเมริกา

ทันทีที่รายงานนี้ถึงประธานาธิบดีเคนเนดี ก็มีคำสั่งประกาศแต่งตั้งคณะทำงานฉุกเฉินพิเศษ

โดยตั้งสมาชิก 9 คนของสภาความมั่นคงแห่งชาติและที่ปรึกษาสำคัญอีก 5 คนเป็น War Room เพื่อสกัดการรุกคืบของสหภาพโซเวียตบนเกาะคิวบา

วอร์รูมแห่งนี้เป็นที่รู้จักในนามคณะกรรมการบริหารของสภาความมั่นคงแห่งชาติ หรือ EXCOMM

แรกเริ่ม เคนเนดีได้รับข้อเสนอให้โจมตีคิวบาทางอากาศตามด้วยการยกพลขึ้นบก

เป้าหมายคือการเข้ายึดทำลายคลังแสงขีปนาวุธของสหภาพโซเวียตหลังการบุกคิวบา

เคนเนดีหวั่นว่าหากใช้วิธีการยกพลขึ้นบกอย่างโจ๋งครึ่ม อาจจะเป็นการยั่วยุให้เกิดการปะทะใหญ่ที่กลายเป็นสงครามระดับรุนแรง

หลังจากการถกแถลงกันอย่างกว้างขวางและร้อนแรงในที่ประชุมของ EXCOMM ก็ตกลงจะใช้ยุทธศาสตร์ “จากเบาไปหาหนัก”

เคนเนดีเลือกที่จะเริ่มด้วยการหยุดยั้งเรือรบของสหภาพโซเวียตที่กำลังมุ่งหน้าไปเกาะคิวบา

นั่นคือการส่งหน่วยรบทางทะเลของสหรัฐฯ ไปหยุดยั้งการเคลื่อนไหวของเรือสหภาพโซเวียตที่สงสัยว่ากำลังขนอุปกรณ์ขีปนาวุธไปขึ้นเกาะคิวบา

แต่การสกัดกั้นอย่างนั้นย่อมหมายถึงการท้าทายทั้งมอสโก และมีประเด็นด้านกฎหมายกับสภาคองเกรสของอเมริกาเอง

วันที่ 22 ตุลาคม 1962  EXCOMM ที่มีเคนเนดีนั่งหัวโต๊ะ จึงตัดสินใจให้กองทัพเรือสหรัฐฯ ดำเนินการ Quanrantine หรือ "กักกัน" เรือรัสเซียทุกลำที่เข้าข่ายน่าสงสัยรอบๆ น่านน้ำคิวบา

ที่ใช้คำว่า Quarantine นั้นก็เพื่อหลีกเลี่ยงคำที่ใช้ในการปฏิบัติการทางทหารคือ “ปิดล้อม” หรือ Blockade แทน

เพราะหากใช้ Blockade ก็จะเข้าข่าย “สงคราม” ตามนิยามทางกฎหมายของสหรัฐฯ

เคนเนดีต้องการหลีกเลี่ยงการที่จะต้องขออนุมัติสภาคองเกรสเพื่อ “ประกาศสงคราม” ซึ่งจะเป็นเรื่องใหญ่ระดับโลก

เขาตัดสินใจใช้ยุทธวิธีกดดันสหภาพโซเวียตมากกว่าที่จะประกาศทำศึกในจังหวะที่ละเอียดอ่อนและเปราะบางขณะนั้น

เพราะพลาดนิดเดียวหรือหากทั้งสองฝ่ายประเมินสถานการณ์ผิด ก็อาจะนำไปสู่ “สงครามโลกครั้งที่ 3” ที่ต่างฝ่ายต่างใช้อาวุธนิวเคลียร์

จินตนาการไม่ออกว่าความเสียหายต่อชีวิตและทรัพย์สินของทั้งโลกจะเป็นเช่นไรหากเคนเนดีตัดสินใจ “ลุย” สหภาพโซเวียตในวันนั้น

ในการประกาศของเคนเนดีที่ออกทีวีอย่างเปิดเผยนั้น สหรัฐฯ ประกาศว่าจะไม่อนุญาตให้มีการส่งอาวุธร้ายแรงไปยังคิวบา

และตั้งเงื่อนไขว่ามอสโกต้องรื้อถอนอาวุธที่ติดตั้งบนเกาะคิวบาแล้วส่งกลับไปยังสหภาพโซเวียตเสีย

โลกตกอยู่ในความตึงเครียดอย่างหนัก

การเจรจาลับหลังของตัวแทนทั้งสองยักษ์ใหญ่ใช้เวลาหลายวันและต่อรองกันอย่างเข้มข้น

จนท้ายที่สุด เคนเนดีและครุสชอฟก็บรรลุข้อตกลง

โดยมอสโกยอมรื้อถอนอาวุธร้ายแรงในคิวบา ส่งกลับไปยังสหภาพโซเวียตภายใต้การตรวจสอบขององค์การสหประชาชาติ

แลกกับการประกาศและข้อตกลงที่เปิดเผยต่อสาธารณะว่าสหรัฐฯ จะไม่รุกรานคิวบาอีก

และวอชิงตันยังยอมตกลงกับโซเวียตอย่างลับๆ ว่าจะรื้อถอนระบบขีปนาวุธทั้งหมดที่ส่งไปยังตุรกี

เมื่อสหภาพโซเวียตถอนขีปนาวุธโจมตีทั้งหมดและเครื่องบินทิ้งระเบิดเบา Ilyushin Il-28 ออกจากคิวบา การปิดล้อมสิ้นสุดลงอย่างเป็นทางการเมื่อวันที่ 20 พฤศจิกายน 1962

แต่สถานการณ์สู้รบในสงครามยูเครนวันนี้มีความแตกต่างกันหลายมิติกับเหตุการณ์วิกฤตคิวบาครั้งนั้น

ทั้งสองฝ่ายก็คงกำลังพยายามสรุปบทเรียนจาก 60 ปีก่อนมาใช้วันนี้

เพื่อหลีกเลี่ยง Armageddon ให้จงได้!.