‘22 ปี บ้านมั่นคง’ พอช. แก้ปัญหาที่อยู่อาศัยคนจนทั่วประเทศ กว่า 4 แสนครัวเรือน

ตัวแทนชุมชนร่วมรณรงค์เพื่อที่อยู่อาศัยที่มั่นคงของผู้มีรายได้น้อย

รัฐบาลได้มีนโยบายที่จะแก้ไขปัญหาที่อยู่อาศัยของผู้มีรายได้น้อย และสร้างความมั่นคงในการอยู่อาศัยแก่คนจนในเมืองที่ ยังไม่มีที่อยู่อาศัยเป็นของตนเอง โดยเฉพาะกลุ่มผู้อยู่อาศัยในชุมชนแออัด ชุมชนบุกรุก กลุ่มผู้ด้อยโอกาส ผู้อยู่อาศัยกระจัดกระจายอยู่นอกชุมชน ผู้อยู่อาศัยในบ้านเช่า บ้านพักตามโรงงาน ซึ่งเป็นที่อยู่อาศัยต่ำกว่ามาตรฐาน ขาดบริการพื้นฐานด้านสาธารณูปโภคและสาธารณูปการที่จำเป็นต่อการดำรงชีวืต จึงมอบหมายให้กระทรวงการพัฒนาสังคมและความมั่นคงของมนุษย์ โดยการเคหะแห่งชาติ และ สถาบันพัฒนาองค์กรชุมชน (องค์การมหาชน) ร่วมกันพิจารณาหาแนวทางแก้ไขปัญหาดังกล่าว

สถาบันพัฒนาองค์กรชุมชน (องค์การมหาชน)

สถาบันพัฒนาองค์กรชุมชน(องค์การมหาชน) หรือ พอช.  และการเคหะแห่งชาติ ภายใต้การกำกับดูแลของกระทรววงการพัฒนาสังคมและความมั่นคงของมนุษย์ ได้จัดทำและนำเสนอแนวทางและโครงการนำร่อง เพื่อนำเสนอคณะรัฐมนตรีพิจารณาตามนโยบายดังกล่าวเป็น 2 โครงการใหญ่ คือ โครงการบ้านเอื้ออาทร สำหรับผู้มีรายได้น้อยทั่วไป และโครงการพัฒนาความมั่นคงที่อยู่อาศัยในชุมชนแออัด โดยมีสาระสำคัญของโครงการ โดยสรุป ดังนี้

1. โครงการพัฒนาที่อยู่อาศัยสำหรับผู้มีรายได้น้อยและผู้ด้อยโอกาส "โครงการบ้านเอื้ออาทร" โดยการเคหะแห่งชาติ เป็นโครงการเสริมสร้างความมั่นคงในการอยู่อาศัยให้แก่ผู้มีรายได้น้อยที่มี รายได้ครอบครัวละไม่เกิน 10,000 บาท และ 15,000 บาท (ระดับรายได้ในปี 2546) โดยการจัดสร้างที่อยู่อาศัยที่ได้มาตรฐานในชุมชนที่มีสภาพแวดล้อมที่เหมาะสม พร้อมระบบสาธารณูปโภคสาธารณูปการที่จำเป็นและองค์ประกอบชุมชน เช่น ตลาด ศูนย์เด็กเล็ก สถานที่ประกอบอาชีพหรืออุตสาหกรรมขนาดย่อม ฯลฯ ในระดับราคาที่สามารถรับภาระได้ โดยมีกรรมสิทธิ์ในลักษณะการเช่าซื้อเป็นที่อยู่อาศัยของตนเอง รวมทั้งการเสริมสร้างกระบวนการมีส่วนร่วมของชุมชนผู้อยู่อาศัยในการพัฒนา ชุมชนของตนเอง และการพัฒนาคุณภาพชีวิตและสิ่งแวดล้อมภายในชุมชน โครงการบ้านเอื้ออาทรจัดสร้างทั้งในกรุงเทพมหานครและปริมณฑลและในเมืองหลักเมืองรองในภูมิภาค

สภาพบ้านที่ไม่มีความมั่นคงด้านที่อยู่อาศัยซึ่งหลายคนเรียกสลัมหรือชุมชนแออัด

2. โครงการพัฒนาความมั่นคงที่อยู่อาศัยคนจนในชุมชนแออัด "บ้านมั่นคง" โดยสถาบันพัฒนาองค์กรชุมชน (องค์การมหาชน) หรือ พอช. ได้ดำเนินการจัดทำโครงการพัฒนาความมั่นคงที่อยู่อาศัยคนจนในชุมชนแออัด "บ้านมั่นคง" เพื่อนำไปสู่การแก้ปัญหาการอยู่อาศัยคนจนในชุมชนแออัดทั่วประเทศ โดยเน้นหลักการที่ให้ชุมชนเป็นแกนหลักในการร่วมคิด ร่วมทำในการพัฒนาโครงการในเบื้องต้นมีโครงการนำร่องรวมทั้งสิ้น 10 โครงการ ซึ่งเป็นโครงการ ตัวอย่างในการแก้ไขปัญหาที่อยู่อาศัยผู้มีรายได้น้อย โดยจะขยายผลไปสู่กระบวนการแก้ไขปัญหาที่อยู่อาศัยคนจน/ ชุมชนผู้มีรายได้น้อยในเมืองแต่ละเมืองทั่วประเทศต่อไปในแนวทางใหม่ที่ให้ ชุมชน และท้องถิ่นเป็นแกนหลัก จัดทำโครงการแก้ไขปัญหาที่อยู่อาศัยชุมชนที่มีรายได้น้อย  ไม่มีความมั่นคงในที่ดิน-ที่อยู่อาศัย นำร่องจำนวน 10 โครงการทั่วประเทศ  1) โกลกวิลเลจจังหวัดนราธิวาส 2) ชุมชนเก้าเส้งจังหวัดสงขลา  3) เจริญชัยนิมิตรใหม่กรุงเทพมหานคร 4) บ่อนไก่ (คลองเตย)กรุงเทพมหานคร 5) บุ่งคุกจังหวัดอุตรดิตถ์ 6) คลองเตย 7-12 กรุงเทพมหานคร 7) เก้าพัฒนากรุงเทพมหานคร 8) ร่วมสามัคคีกรุงเทพมหานคร 9) คลองลำนุ่นกรุงเทพมหานคร 10) แหลมรุ่งเรืองจังหวัดระยอง

ไม่มีคนจนใครเล่าจะแบกเมือง

แผนแม่บทการพัฒนาที่อยู่อาศัย 20 ปี

ในปี 2560  กระทรวงการพัฒนาสังคมและความมั่นคงของมนุษย์ (พม.) ได้จัดทำ ‘แผนแม่บทการพัฒนาที่อยู่อาศัยระยะ 20 ปี (พ.ศ.2560-2579)’ เพื่อแก้ไขปัญหาการขาดแคลนที่อยู่อาศัยของประชาชนที่มีรายได้น้อยทั่วประเทศประมาณ 3 ล้านครัวเรือน  โดยการเคหะแห่งชาติรับผิดชอบดำเนินการประมาณ 2 ล้านครัวเรือน  พอช. ประมาณ 1,050,000 ครัวเรือน

โครงการบ้านมั่นคง ที่ดำเนินการโดย พอช.  แตกต่างจากโครงการที่ดำเนินการโดยการเคหะแห่งชาติก็คือ  การเคหะฯ จะสร้างบ้าน  สร้างแฟลต หรืออาคารสูง เพื่อขายให้แก่ประชาชนทั่วไปในลักษณะ ‘เช่า-ซื้อเป็นรายบุคคล’

ส่วนโครงการบ้านมั่นคง  พอช. จะสนับสนุนให้ ‘ชุมชนที่มีความเดือดร้อนเรื่องที่อยู่อาศัย’  เช่น  อยู่ในที่ดินบุกรุกทั้งของรัฐและเอกชน  ที่ดินเช่า  บ้านเช่า  เสี่ยงต่อการถูกไล่รื้อ  ไม่มีที่อยู่อาศัยเป็นของตนเอง  ฯลฯ  รวมกลุ่มกันแก้ไขปัญหา  เช่น  จัดหาที่ดินใหม่  โดยเช่าหรือซื้อ เพื่อสร้างบ้าน  สร้างชุมชนใหม่ หรือซ่อม  สร้าง  ปรับปรุงบ้านใหม่ในที่ดินเดิม ฯลฯ  ตามสภาพปัญหาของแต่ละชุมชน

โดย พอช. จะส่งเจ้าหน้าที่  สถาปนิกชุมชน  เข้าไปทำงานร่วมกับชุมชน  เช่น  สนับสนุนการรวมกลุ่ม  จัดตั้งคณะทำงานจากชุมชนขึ้นมาเพื่อดำเนินการ  ร่วมกันออมทรัพย์เพื่อเป็นทุนพัฒนาที่อยู่อาศัย  ร่วมกันออกแบบบ้าน  ออกแบบผังชุมชน   ให้เหมาะสมกับสภาพปัญหาและความต้องการของชุมชน  และจัดตั้งสหกรณ์เคหสถานเพื่อให้มีสถานะเป็นนิติบุคคล  สำหรับทำนิติกรรมสัญญา  ซื้อ-เช่าที่ดิน  ขอใช้สินเชื่อจาก พอช. และบริหารโครงการ-ก่อสร้างบ้าน   (ดอกเบี้ยต่ำ  ผ่อนระยะยาว)  อุดหนุนงบประมาณการสร้างบ้าน  สร้างสาธารณูปโภคส่วนกลาง  ฯลฯ  โดย พอช.จะอนุมัติงบประมาณผ่านสหกรณ์เคหสถานที่ชุมชนจัดตั้งขึ้นมา  (ไม่ได้อนุมัติเป็นรายบุคคล) และคณะกรรมการสหกรณ์ฯ จะร่วมกันบริหารโครงการ-ก่อสร้างบ้าน

ชุมชนเจริญชัยนิมิตรใหม่ 1 ในบ้านมั่นคง 10 พื้นที่นำร่องของประเทศไทย

22 ปีบ้านมั่นคงและก้าวย่างต่อไป

นับจากปี 2546 ที่เริ่มดำเนินโครงการบ้านมั่นคง  พอช. ได้ร่วมกับชุมชน  สภาองค์กรชุมชน  องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น  สถาบันการศึกษา  ภาคีเครือข่ายต่างๆ ทั่วประเทศ  ขยายการแก้ไขปัญหาที่อยู่อาศัยชุมชนผู้มีรายได้น้อยอย่างต่อเนื่อง  เช่น  โครงการแก้ไขปัญหาที่ดินและที่อยู่อาศัย 3 จังหวัดชายแดนใต้  โครงการบ้านพอเพียงชนบท (ซ่อมสร้างบ้านครอบครัวที่ยากจน)  โครงการพัฒนาที่อยู่อาศัยชุมชนริมคลองลาดพร้าว  คลองเปรมประชากร  สนับสนุนการสร้างที่พักอาศัยและพัฒนาคุณภาพชีวิตคนไร้บ้าน ฯลฯ

จนถึงปัจจุบัน (กันยายน 2568) เป็นเวลา 22 ปี   พอช. ได้สนับสนุนการแก้ไขปัญหาที่ดิน-ที่อยู่อาศัยทั่วประเทศ  ทำให้ประชาชนมีความมั่นคงในที่อยู่อาศัยและพัฒนาคุณภาพชีวิตไปแล้ว  จำนวนกว่า 4 แสนครัวเรือน

ผลการดำเนินงานแก้ไขปัญหาที่ดินที่อยู่อาศัยผู้มีรายได้น้อยตามแนวทางโครงการบ้านมั่นคง

โครงการบ้านมั่นคงเมืองชุมแพ

การพัฒนาที่อยู่อาศัยผู้มีรายได้น้อยในเมืองและชนบท ดำเนินการภายใต้ แผนแม่บทการพัฒนาที่อยู่อาศัยระยะ 20 ปี (พ.ศ.2560 – 2579) ของกระทรวงการพัฒนาสังคมและความมั่นคงของมนุษย์ ภายใต้วิสัยทัศน์ “คนไทยทุกคนมีที่อยู่อาศัยถ้วนทั่วและมีคุณภาพชีวิตที่ดีในปี 2579 (Smart Housing)” มีเป้าหมาย 1,300,000 ครัวเรือน ทั่วประเทศ มีผลการดำเนินงานตามภารกิจของรัฐบาล ในแก้ไขปัญหาที่ดินที่อยู่อาศัยผู้มีรายได้น้อยตามแนวทางโครงการบ้านมั่นคง จำนวน 320,932 ครัวเรือน ข้อมูล ณ กันยายน 2568 ดังนี้

โครงการบ้านมั่นคงชนบทปากช่อง

“โครงการบ้านมั่นคง” การพัฒนาที่อยู่อาศัยให้กับผู้มีรายได้น้อยในชุมชนแออัด/ชุมชนบุกรุก โดยมีเป้าหมายแก้ปัญหาความไม่มั่นคงในการอยู่อาศัย เพื่อสร้างชุมชนที่มั่นคง “บ้านที่มากกว่าคำว่าบ้าน” ปัจจุบันดำเนินการแล้ว จำนวน 138,622 ครัวเรือน แบ่งเป็น โครงการบ้านมั่นคงชนบท 27,833 ครัวเรือน และ โครงการบ้านมั่นคงเมือง 110,789 ครัวเรือน

การพัฒนาที่อยู่อาศัยชุมชนริมคลองลาดพร้าว

การพัฒนาที่อยู่อาศัยชุมชนริมคลอง เป็นการดำเนินงานตามนโยบายรัฐบาลในการกำหนดมาตรการจัดระเบียบและแก้ไขปัญหาชุมชนแออัดและการสร้างที่อยู่อาศัยรุกล้ำแนวลำคลองและทางระบายน้ำ ส่งผลให้ผู้มีรายได้น้อยสามารถมีที่อยู่อาศัยเป็นของตนเอง มีผลการดำเนินงาน ภาพรวม 6,219 ครัวเรือน แบ่งเป็น  (1) คลองลาดพร้าว ดำเนินการได้ 3,751 ครัวเรือน 35 ชุมชน 41 โครงการ​  (2) คลองเปรมประชากร ดำเนินการได้ 2,468 ครัวเรือน 25 ชุมชน 21 โครงการ ​

การพัฒนาที่อยู่อาศัยชุมชนริมคลองเปรมประชากร

บ้านพอเพียง “ซ่อมสร้างบ้านคนจน” เป็นการสนับสนุนการซ่อมสร้างบ้านผู้ด้อยโอกาส ผู้มีรายได้น้อยในชนบท ซึ่งมีที่อยู่อาศัยและที่ดินแล้ว แต่สภาพบ้านทรุดโทรม เกิดการปรับปรุง ซ่อมแซม และก่อสร้างที่อยู่อาศัยให้กับผู้ด้อยโอกาส ครอบคลุม 77 จังหวัด 172,862 ครัวเรือน

โครงการบ้านพอเพียง

ครม.เห็นชอบอนุมัติแผน 5 ปี (พ.ศ. 2566-2570) แก้ปัญหาที่อยู่อาศัยชุมชนผู้มีรายได้น้อยที่ได้รับผลกระทบจากการพัฒนาระบบรางรถไฟทั่วประเทศ ดำเนินการรวม 35 จังหวัด 300 ชุมชน จำนวน 27,084 ครัวเรือน ปัจจุบันดำเนินการแล้ว 76 ชุมชน (53 โครงการ) จำนวน 3,229 ครัวเรือน

โครงการบ้านมั่นคงริมรางรถไฟชุมชนฟ้าใหม่