จากความไม่มั่นคงสู่ชุมชนต้นแบบ....บ้านมั่นคงเจริญชัยนิมิตใหม่

เรื่องราวของ ชุมชนเจริญชัยนิมิตใหม่ เขตจตุจักร กรุงเทพฯ เป็นบทพิสูจน์ที่ว่า การรวมพลังและหัวใจของ "คนในชุมชน" พวกเขาพลิกจากอดีตชุมชนแออัดริมทางรถไฟที่มีอายุเก่าแก่กว่า 50 ปี ให้กลายเป็น หนึ่งใน 10 โครงการนำร่องบ้านมั่นคงแรกของประเทศ ด้วยการสร้างคน สร้างการออม และสร้างรากฐานชีวิตที่แข็งแกร่ง

ชุมชนเจริญชัยนิมิตใหม่ จาก "สวนผัก" สู่บ้านที่อบอุ่นกว่า 50 ปี

ชุมชนเจริญชัยนิมิตใหม่ ตั้งอยู่บริเวณริมทางรถไฟ ถนนกำแพงเพชร 2 เขตจตุจักร กรุงเทพมหานคร ด้านหน้ามีคลองทุ่งบางซ่อนซึ่งเป็นคลองขนาดเล็กไหลผ่าน ส่วนด้านหลังติดกับคลองเปรมประชากร เป็นชุมชนเก่าแก่ที่มีอายุมากกว่า 50 ปี มีเนื้อที่ทั้งหมด 5 ไร่ 35 ตารางวา ปัจจุบันมีทั้งหมด 82 หลังคาเรือน ประชากร 201 คน แบ่งเป็นผู้ใหญ่ชาย/หญิง 148 คน เด็กชาย/หญิง 53 คน

ลุงเชียร หรือ วิเชียร แสงพลอย ประธานสหกรณ์เคหสถานเจริญชัยนิมิตใหม่ จำกัด ได้ย้อนเล่าถึงจุดเริ่มต้นของที่นี่ว่า “ครั้งหนึ่ง พื้นที่แห่งนี้เคยเป็น "สวนผัก" และเจ้าของที่ดินผู้ใจดีที่ชื่อนายมานะ เนตรสาริกา ได้อนุเคราะห์ให้ผู้คนที่ไม่มีที่พักได้เข้ามาพักพิง จากไม่กี่ครอบครัวที่เข้ามาอาศัยอยู่โดยไม่เสียค่าเช่า... กลายเป็น 20 หลังคาเรือนที่ขอจ่ายค่าเช่าเพียงเดือนละ 5 บาท ซึ่งเงินจำนวนนั้นไม่ได้เข้ากระเป๋าใคร แต่ถูกนำไปจ่ายเป็นค่าภาษีที่ดิน เพื่อให้พวกเขาได้มีที่ยืนอย่างสงบสุข”

เรื่องราวของที่ดินและค่าเช่าที่ค่อยๆ ขยับจาก 5 บาท เป็น 10 บาท เป็น 50 บาท และ 100 บาท ตามขนาดพื้นที่ อาจดูเหมือนเป็นเรื่องของตัวเลข แต่ในความเป็นจริงแล้วมันคือเรื่องราวของ "ความสัมพันธ์" ที่เติบโตขึ้นอย่างช้าๆ ระหว่างเจ้าของที่ดินกับผู้คนที่เขาให้ที่พักพิง

การต่อสู้เพื่อที่ดินพลังแห่งการออมและความเชื่อใจ

จุดเปลี่ยนสำคัญเริ่มต้นในปี พ.ศ. 2537 เมื่อชุมชนเริ่มตั้ง "กลุ่มสหกรณ์ออมทรัพย์" โดยกำหนดให้ทุกครัวเรือนออมเงินอย่างน้อย 100 บาท เพื่อสร้างฐานะทางการเงิน  การเจรจาพลิกชะตา ในปี พ.ศ. 2542 เมื่อที่ดินมีราคาสูงขึ้นมากและภาคเอกชนเสนอซื้อในราคากว่า 65 ล้านบาท ลุงวิเชียร แสงพลอย ประธานชุมชน ได้เข้าเจรจากับเจ้าของที่ดิน และด้วยความเข้าใจในความเดือดร้อน เจ้าของจึงยอมขายที่ดิน 5 ไร่เศษ ให้กับชุมชนในราคาสูงเพียง 15 ล้านบาท ซึ่งต่ำกว่าราคาประเมินอย่างมาก

ก้าวสู่ "บ้านมั่นคง" ชุมชนจึงยกระดับมาตั้ง "สหกรณ์เคหสถานเจริญชัยนิมิตรใหม่ จำกัด" และขอ สินเชื่อดอกเบี้ยต่ำจาก พอช. เพื่อซื้อที่ดิน และได้รับคัดเลือกเป็น 1 ใน 10 โครงการนำร่องบ้านมั่นคงทั่วประเทศ ในปี พ.ศ. 2546

การพัฒนาอย่างเป็นระบบ: ชุมชนร่วมออกแบบชีวิต

ด้วยงบประมาณสนับสนุนจาก พอช. สำหรับการพัฒนาระบบสาธารณูปโภค ชุมชนได้ลงมือจัดการตนเองในทุกขั้นตอน Reblocking และการจัดผังใหม่ ชุมชนร่วมกันออกแบบผัง คงโครงสร้างเดิม และสร้างบ้านใหม่ตามความสามารถของสมาชิก โดยแบ่งที่ดินได้ 82 แปลงสำหรับอยู่อาศัย และ 1 แปลงสำหรับ พื้นที่ส่วนกลาง สาธารณูปโภคที่ได้มาตรฐาน มีการสร้างถนนกว้าง 4 เมตร 3 สาย วางระบบไฟฟ้า ประปา และระบบระบายน้ำใหม่ทั้งหมด ทำให้ชุมชนมีระเบียบและปลอดภัยจากอาชญากรรม พื้นที่ส่วนกลางสำหรับทุกคน พื้นที่ 38 ตารางวา ถูกใช้สร้าง อาคารอเนกประสงค์ ซึ่งเป็นที่ทำการสหกรณ์ ศูนย์สุขภาพชุมชน และศูนย์เด็กเล็ก

การจัดการที่ยั่งยืน สวัสดิการ เศรษฐกิจ และสิ่งแวดล้อม

เจริญชัยนิมิตใหม่ หลังจากได้บ้านแล้วก็ยังพัฒนาคุณภาพชีวิตในทุกมิติ ไม่ว่าจะเป็นระบบการออมและสวัสดิการ: สหกรณ์ฯ หมดหนี้กับ พอช. แล้ว มีเงินทุนหมุนเวียนกว่า 13 ล้านบาท จัดตั้ง กองทุนสวัสดิการ เพื่อดูแลสมาชิกตั้งแต่เกิดจนเสียชีวิต รวมถึงมอบทุนการศึกษาบุตรหลาน และมี กลุ่มออมทรัพย์สำหรับเด็ก เพื่อปลูกฝังวินัยทางการเงิน เศรษฐกิจเสริมสร้างรายได้ มีการจัดฝึกอบรมอาชีพเสริม เช่น การทำอาหาร และน้ำยาล้างจาน รวมถึงกิจกรรม ปลูกผักปลอดสารพิษ เพื่อลดรายจ่ายและสร้างความมั่นคงทางอาหาร สิ่งแวดล้อมต้นแบบ (Zero Waste) ชุมชนจัดการขยะอย่างเป็นระบบตามหลัก 3Rs มีการคัดแยกขยะอย่างจริงจัง จัดทำสวนหย่อม และปรับปรุงระบบระบายน้ำ จนได้รับการยอมรับเป็นพื้นที่ต้นแบบ "ชุมชนขยะปลอดภัย Zero Waste"

ด้วยความเข้มแข็งในการจัดการตนเอง ชุมชนเจริญชัยนิมิตใหม่จึงก้าวสู่การเป็นศูนย์การเรียนรู้ระดับประเทศ และพื้นที่นำร่องด้านนวัตกรรม ศูนย์แลกเปลี่ยนเรียนรู้ ชุมชนต้อนรับคณะศึกษาดูงานจากทั่วประเทศ เพื่อถ่ายทอดประสบการณ์การสร้างความมั่นคงที่เริ่มต้นจากมือของคนในชุมชนเอง ซึ่งสะท้อนการยอมรับจากหน่วยงานภาครัฐในศักยภาพของชุมชน ความภาคภูมิใจ  ตามคำกล่าวของ ลุงเชียร บ้านมั่นคงคือการสร้าง "ชุมชนที่แข็งแรง พึ่งพาตัวเองได้" และเป็น "บ้านที่ให้มากกว่าคำว่า บ้าน"

เรื่อง : วิเชียร แสงพลอย

เรียบเรียง : วนิดา ทองใบใหญ่/ ศิริพร ฉุนตู