ว่าด้วยจริยธรรมพรรคการเมือง

กฎหมายรัฐธรรมนูญว่าด้วยจริยธรรมของนักการเมืองได้ถูกนำมาบังคับใช้กับนายกรัฐมนตรีไทย อีกครั้ง

และดูเหมือนจะยิ่งเพิ่มความศักดิ์สิทธิ์และความแข็งกร้าวแห่งความเป็นบรรทัดฐานของศาลรัฐธรรมนูญ

ทำให้มีผู้ให้ความเห็นว่าต่อๆไปศาลรัฐธรรมนูญน่าจะมีการบังคับใช้กฎหมายจริยธรรมอย่างเคร่งครัดเป็นประเพณีนิยมนิติธรรมาภิบาลอย่างสม่ำเสมอ

 ทั้งนี้ศาลได้แยกประเด็นจริยธรรมออกจากประเด็นความไม่ซื่อสัตย์ไม่สุจริตประพฤติผิดคิดมิชอบและคอร์รัปชั่น อย่างชัดเจน

ประเด็นความผิดเรื่องจริยธรรมนี้คงปฏิเสธไม่ได้ว่าน่าจะมีการใช้บังคับในรัฐธรรมนูญเพียงไม่กี่ประเทศเท่านั้น

ในชั่วชีวิตของผมจึงรู้สึกแอบดีใจที่มีโอกาสเห็นบรรทัดฐานแห่งจริยธรรมของรัฐถูกนำมาใช้ในทางพัฒนาเด้านนิติธรรมในครั้งนี้

แต่ถึงกระนั้นก็ยังอดประหลาดใจไม่ได้ที่ยังคงเห็นการดิ้นรนต่อสู้ของพรรคการเมืองโดยมีการเปลี่ยนข้างเปลี่ยนขั้วทันทีทั้งที่น้ำหมึกคำวินิจฉัยยังไม่ทันแห้ง และไม่ให้ความสนใจต่อ กฎกติกามรรยาท หรือ Rules of Engagement แต่อย่างใด

โดยอ้างว่าเป็นสิทธิของ ส.ส. ไม่เกี่ยวกับจริยธรรม จรรยาบรรณ หรือ กฎกติกามรรยาท ใดใด

ทำให้คิดว่าคำว่าจริยธรรมของไทยเรานี้อาจขึ้นอยู่กับว่าใครก็ได้เป็นผู้ให้คำนิยาม

และถึงแม้ว่าตามรัฐธรรมนูญจะได้มีการกำหนดองค์ประกอบความผิดในการฝ่าฝืนจริยธรรมอย่างร้ายแรงแต่น่าจะยังขาดคำนิยามที่ชัดเจนภายใต้การกำกับดูแล ในลักษณะแบบเดียวกันกับที่บรรษัทในตลาดหุ้นถูกบังคับให้มีบรรษัทภิบาล และธรรมาภิบาล

คำว่า ศีลธรรม จริยธรรม คุณธรรมจรรยาบรรณ กฎกติกามรรยาทและธรรมาภิบาลนั้น ภาษาไทยมักใช้รวมกันไป แต่สามารถแยกแยะขยายให้ตรงกับภาษาอังกฤษ 6 คำรวมกันคือ 1.  Virtues คือจริยบัญญัติที่มาจากคุณธรรมความดีของบุคคลใดบุคคลหนึ่ง 2.  Codes of Conduct คือจริยบัญญัติที่มาจากความประพฤติ หรือจรรยาบรรณ  เช่น  จรรยาบรรณแพทย์ 3. Deontologism หรือจริยบัญญัติที่มาจากอำนาจหน้าที่ความรับผิดชอบ ( Obligation and Duty) คือหน้าที่พลเมือง 4. จริยบัญญัติที่มาจากศีลธรรม ( Religiosity and  Morality) ทางศาสนาหรือจารีตประเพณีของบรรพชน 5. จริยบัญญัติที่มาจาก กฏกติกาของการต่อสู้ (หรือ Rules of Engagement )และ 6. จริยบัญญัติที่มาจากมรรยาทในกิริยาอาการสำเนียงการพูดคิดถามเขียนการเข้าสังคม หรือ Mannerism

แปลไทยเป็นไทย จริยธรรมคือหน้าที่ศีลธรรม ที่วิญญูชนพึงประพฤติปฏิบัติ ตามที่สั่งสอนและสะสมกันอยู่ใน DNA กันมาของสังคมโดยบรรพชนและในศาสนาต่างๆและในจารีตประเพณีและวัฒนธรรม

ในอารยธรรมตะวันตกได้เพิ่มเงื่อนไขมาอีกสองคำคือ Utilitarianism คือ การมีอรรถประโยชน์ต่อคนหมู่มากโดยส่วนรวมและ Teleogism คือวัตถุประโยชน์ อันมีมรรคผลโดยตรงต่อคนหมู่มากโดยส่วนรวม

ลัทธิหรือศาสตร์แห่งอรรถวัตถุประโยชน์นิยม นี้ มีหลักว่าการคำนึงถึงนโยบายสาธารณะจะต้องพิจารณาก่อนว่าเป็นประโยชน์แก่คนส่วนมากหรือไม่ เช่นนโยบายตั้งบ่อน หรือ ปราบcallcenter และอื่นๆจะเป็นประโยชน์แก่คนไทยส่วนใหญ่หรือไม่

จริยธรรมนี้ความจริงคือวิชาหน้าที่พลเมืองและศีลธรรม ที่สูญพันธ์ไปจากหลักสูตรกระทรวงศึกษาและ DNAของเราไปนานแล้ว

แต่ในโลกตะวันตกของUtilitarianism จริยธรรมเป็นที่มาของต้นแบบของ Theory of Harm หรือ ธรรมาภิบาล (Governance) ภายใต้กฎหมายหลายฉบับ รวมทั้งกฎหมายการแข่งขันทางการค้า เพราะต้องมี จรรยาบรรณหรือบรรษัทภิบาล

เมื่อคำนึงว่าจริยธรรมมีความสำคัญถึงบังคับควบคุมบริษัทและถอดถอนนายกรัฐมนตรีได้ถึง สองคนติดๆกันสังคมไทยควรให้ความสำคัญต่อการตรวจสอบและประเมินจริยธรรมของพรรคการเมือง นักการเมือง โดยอาจใช้การตรวจสอบโดย

1. มีองค์กรเอกชนที่ไม่แสวงหาผลกำไรที่อาจรวมตัวกันสร้างระบบนิเวศน์ (ecosystem) สำหรับตรวจสอบจริยธรรมของพรรคการเมืองและผู้สังกัดพรรคการเมือง ในเชิงรัฐประศาสนภิบาลเช่นอาจให้คะแนนในการเรตติ้งพรรคการเมืองเหมือนกับที่รีวิวภาพยนต์หรือภัตตาคาร หรือให้คะแนนจัดอันดับของพรรคการเมืองในด้านนโยบายสาธารณะและธรรมาภิบาล

2. มีกรรมการเป่านกหวีดหรือผู้ตรวจสอบ (Audit) ข้อร้องเรียนต่อพรรคการเมือง และนักการเมืองอย่างสม่ำเสมอ

3. มีการตรวจสอบโดยใช้ peer review และ

4. สนับสนุน(incentivize)ให้พรรคการเมืองมีนโยบายเปิดเพื่อให้ความรู้ด้านนโยบายสาธารณะและธรรมาภิบาลต่อบุคลากรการเมืองภายในพรรคผ่านการอบรมโดยผู้เชี่ยวชาญ เช่นจากสถาบันพระปกเกล้า หรือมูลนิธินโยบายสาธารณะเพื่อสังคมและธรรมาภิบาลเป็นต้น

ดังนั้น ถึงเวลาหรือยังที่ผู้บริหารพรรคการเมืองและนักการเมือง ควรคำนึงถึงความสำคัญของจริยธรรมและการทำงานเชิงนโยบายให้แก่ส่วนรวมด้วยคุณธรรม จรรยาบรรณ เล่นตามกฎกติกามรรยาทให้มาก

ถ้าทำจริงๆคงไม่นานที่น่าจะได้เห็นการพัฒนาของพรรคการเมืองไทยทางด้านจริยธรรมและหวังว่าเราคงจะไม่ต้องเห็นการฉายหนังซ้ำที่นักการเมืองไทย ผู้บริหารพรรคการเมืองและพรรคการเมืองไทยต้องเผชิญกับวิกฤติการณ์ทางการเมืองเช่นนี้อีก

บทความ คอลัมน์ พิจารณ์นโยบายสาธารณะ กลุ่มนโยบายสาธารณะเพื่อสังคมและธรรมาภิบาล

ดร กฤษฎา เปี่ยมพงศ์สานต์
กลุ่มนโยบายสาธารณะเพื่อสังคมและธรรมาภิบาล