เมื่อเวียดนามลุยปลูกข้าว คาร์บอนต่ำ, ไทยเราอยู่ไหน?

และให้เกษตรกรมีรายได้เสริมด้วยการขายคาร์บอนเครดิต

นั่นแปลว่าไทยเรามีเรื่องต้องห่วงและลงมือแก้ไขอย่างจริงจังหลายเรื่องร้อน ๆ ทีเดียว

รศ.ดร.อัทธ์ พิศาลวานิช นักวิชาการอิสระ และผู้เชี่ยวชาญเศรษฐกิจระหว่างประเทศเตือนว่าเวียดนามกำลังเร่งแผนการผลิต “ข้าวคาร์บอนต่ำ” เพื่อตอบสนองแนวโน้มความต้องการของโลกอย่างจริงจัง

เป็นการปรับตัวเพื่อรับโลกร้อน และเพื่อไต่ขึ้นอยู่อันดับข้าวพรีเมี่ยมที่ขายแพงได้และโลกกกำลังต้องการ

หากเป็นจริง ตลาดส่งออกข้าวไทยต้องเผชิญกับความท้าทายอย่างหนักหน่วงแน่นอน

ดร. อัทธ์บอกว่าเวียดนามได้เร่งดำเนินการตามแผนพัฒนาประเทศแบบยั่งยืนระหว่างปี 2021-2030

เป็นการปรับเปลี่ยนการปลูกข้าวในพื้นที่สามเหลี่ยมปากแม่น้ำโขง (Mekong River Delta : MRD) ทั้งหมด 13 จังหวัดซึ่งผลิตข้าว 60% ของผลผลิตข้าวทั้งประเทศ

และเป็น 90% ของการส่งออกข้าวโดยรวมของเวียดนาม

ข่าว “คาร์บอนต่ำ” ของเวียดนามที่ว่านี้เป็นการตั้งรับกับความท้าทายใหม่อย่างน้อย 2 ข้อ

นั่นคือเวียดนามมีนโยบายชัดเจนในการปล่อยก๊าซเรือนกระจกสุทธิเป็นศูนย์ (Net Zero Emission) ในปี 2050

การจะบรรลุเป้าหมายต้องเปลี่ยนวิธีผลิตข้าว

ซึ่งจะทำให้โครงสร้างเศรษฐกิจไม่เหมือนเดิมอีกต่อไป

นั่นแปลว่าระดับผู้นำของประเทศต้องลงมาสั่งการเอง

การปรับเปลี่ยนสำคัญเช่นนี้หมายรวมถึงการจัดงบประมาณใหม่, การเปลี่ยนลำดับความสำคัญและการให้แน่ใจว่าชาวไร่ชาวนาทั่วประเทศเข้าร่วมความเปลี่ยนแปลงนี้อย่างเต็มใจและกระตือรือร้น

นั่นหมายถึงการต้องมีมาตรการจูงใจเพื่อให้เกิดความเปลี่ยนแปลงอย่างมีนัยสำคัญด้วย

ไทยเราก็รู้ เวียดนามก็ตระหนัก นั่นคือการปลูกข้าวมีส่วนสร้างปัญหาโลกร้อน

เพราะการปลูกข้าวมีการปล่อยก๊าซมีเทน 48% และมีผลต่อก๊าซเรือนกระจก (GHG) รุนแรงกว่า 28 เท่า

โจทย์ข้อต่อมาคือจะทำอย่างไรจึงจะพัฒนาพันธุ์ข้าวที่ทนต่อการเปลี่ยนแปลง

และตอบรับกับสภาพภูมิอากาศสำหรับสายพันธุ์ต่าง ๆ

เอกชนมีบทบาทสำคัญในการขับเคลื่อนนโยบายนี้

ข้อมูลของ ดร. อัทธ์บอกว่าทุกวันนี้เวียดนามได้ปลูกข้าวคาร์บอนต่ำได้ประมาณ 7 แสนเฮกตาร์หรือประมาณ 4.3 ล้านไร่

และได้ผลผลิตออกมาแล้วประมาณ 4 ล้านตันข้าวเปลือก (ผลผลิตข้าวเวียดนามประมาณ 1 ตันหรือ 1,000 กก.ต่อไร่)

อีกทั้งยังตั้งเป้าพื้นที่ปลูกข้าวคาร์บอนต่ำไว้ที่ 1 ล้านเฮกตาร์ในปี 2030 (2573)

ซึ่งหมายความว่าเวียดนามจะปลูกข้าวคาร์บอนต่ำได้ 6.25 ล้านตันข้าวเปลือก

แสดงว่าในอีก 7 ปีข้างหน้าข้าวส่งออกของเวียดนาม 20% จะเป็นข้าวคาร์บอนต่ำ หรือประมาณ 1 ล้านตัน

หลายประเทศที่ประกาศชัดเจนว่าจะรับซื้อข้าวคาร์บอนต่ำแม้จะมีราคาสูงกว่าข้าวในท้องตลาด

เพราะค่านิยมของประชาชนในหลาย ๆ ประเทศเริ่มเปลี่ยนไปแล้ว

ไม่ว่าจะเป็น อเมริกา สหภาพยุโรปหรืออียู 27 ประเทศ ที่มีความตกลงการค้าเสรีหรือ FTA กับเวียดนามแล้ว

รวมถึงตลาดตะวันออกกลางซึ่งมีอำนาจซื้อสูงขึ้นตลอดเวลา

เวียดนามเขาสร้างระบบรองรับในประเทศไว้เพื่อความเปลี่ยนแปลงครั้งนี้อย่างเป็นรูปธรรม

งานวิจัยและการรับรองคุณภาพทำโดย The Mekong Delta Rice Research Institute (CLRRI) ของเวียดนาม

ซึ่งมีอำนาจหน้าที่ในการรับรองฉลาก Carbon Footprint จากประเทศคู่ค้า

ด้วยเหตุนี้ ดร. อัทธ์ จึงตั้งคำถามว่าประเทศไทยเราจะแก้โจทย์นี้อย่างไร

เพราะหากไม่ลงมือทำทันทีก็จะตกอยู่ในภาวะล้าหลัง และจะสูญเสียตลาดให้กับเวียดนามอย่างรวดเร็วและรุนแรง

มีการคาดกันว่าตั้งปีหน้าเป็นต้นไป เวียดนามจะขายข้าวที่มีคุณภาพและมาตรฐานเท่านั้น

รวมถึงข้าวคาร์บอนต่ำและข้าวเพื่อสุขภาพซึ่งกำลังเป็นที่ต้องการของหลาย ๆ ตลาดที่มีความตื่นตัวด้านโภชนาการเพื่อสุขภาพและความยั่งยืน

ตามแผนระดับชาติ เวียดนามจะลดปริมาณการส่งออกข้าวลงเพื่อความมั่นคงทางด้านอาหาร จากเฉลี่ยส่งออกประมาณปีละ 7 ล้านตัน (มูลค่าประมาณ 8 หมื่นล้านบาท) อาจเหลือส่งออก 4 ล้านตัน

แต่มูลค่าจะขึ้นไปถึง 1 แสนล้านบาท เทียบกับประเทศไทยในปี 2565 มีการส่งออกข้าว 7.71 ล้านตันมูลค่า 1.38 แสนล้านบาท และช่วง 8 เดือนแรกปีนี้ส่งออกแล้ว 5.27 ล้านตัน มูลค่า 1 แสนล้านบาท (+20% จากราคาข้าวในตลาดโลกปรับตัวสูงขึ้น และเงินบาทอ่อนค่า)

ถ้าไทยไม่ปรับตัวและเริ่มผลิตข้าวคาร์บอนต่ำ เราจะตกเป็นเบี้ยล่าง

ที่เราเชื่อว่าข้าวเป็นสินค้าเกษตรอันดับต้น ๆ ของประเทศก็จะกลายเป็นอดีตไปโดยสิ้นเชิง

นักวิชาการท่านนี้เป็นห่วงว่าประเทศไทยเราแม้จะมีการพูดถึงเรื่องนี้ในภาพรวมและในระดับรัฐบาลหรือธุรกิจเอกชนระดับใหญ่ แต่ความตื่นตัวจริง ๆ ในระดับปฏิบัติการยังมีต่ำมาก

อีกทั้งยังขาดการบูรณาการของหน่วยราชการที่เกี่ยวข้องอย่างรุนแรง

ห่วงนโยบายรัฐเปลี่ยนไปมา

รัฐบาลใหม่จะตระหนักเรื่องนี้เพียงใดยังไม่ปรากฏชัดเจนเพราะส่วนใหญ่จะเน้นไปในทางนโยบาย “ประชานิยม” ที่หวังผลระยะสั้น

แต่การเปลี่ยนกระบวนทัศน์และยกเครื่องการผลิตด้านการเกษตรนั้นเป็นเรื่องใหญ่, เรื่องยาวและเรื่องชี้เป็นชี้ตายอนาคตของประเทศ

งบประมาณสำหรับวิจัยและพัฒนาเรื่องเช่นนี้มีจำกัด

และไม่แน่ชัดว่าเป็นความรับผิดชอบของกระทรวงทบวงกรมใด

เกษตรและสหกรณ์หรือกระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม

เมื่อมีแต่แผนการบนกระดาษ แต่ไม่มีแผนปฏิบัติการที่จะทำให้ทุกกระทรวงที่เกี่ยวข้องต้องทำงานร่วมกัน ไทยก็คงจะตกอยู่ในภาวะที่วิ่งไปข้างหน้าได้ช้า

เพื่อนบ้านและคู่แข่งของเราได้ออกวิ่งไปไกลโขแล้ว

เป็นที่รู้กันในแวดวงธุรกิจช้าวว่ารัฐบาลเวียดนามจัดสรรงบวิจัยและพัฒนาเรื่องข้าวมากกว่าไทย 10 เท่า

ถึงวันนี้ยังไม่มีนโยบายการส่งเสริมการปลูกข้าวคาร์บอนต่ำแม้ว่านายกฯเศรษฐา ทวีสิน จะไปประกาศที่สหประชาชาติว่ารัฐบาลนี้จะเอาจริงเอาจังกับ Green Economy ก็ตาม

แต่หากเทียบกับเวียดนามและประเทศอื่นที่ถือว่าเป็นคู่แข่งของไทยในด้านนี้แล้ว ไทยเราถือว่าอยู่ในฐานะที่ล้าหลังและอ่อนแอกว่าอย่างเห็นได้ชัด

นักการเมืองชอบเรื่อง quick win คืออะไรที่ทำได้เร็วและง่าย

แต่การสร้างชาตินั้นต้องมีนโยบาย long-term victory หรือชัยชนะในระยะไกลด้วยจึงจะเป็นเรื่องยั่งยืนที่แท้จริง

เราแค่ชนะวิ่ง 100 เมตรไม่พอ

การสร้างชาติต้องวิ่งมาราธอนที่ยืนระยะได้อย่างแข็งแกร่งตลอดทางด้วย

หาไม่แล้วเราจะร่วงหล่นระหว่างทาง ไปไม่ถึงไหนจริง ๆ.