ข้อเสียของการคว่ำบาตร

ภาพ: ตลาดแห่งหนึ่ง

เครดิตภาพ: ภาพจากปัญญาประดิษฐ์

คิวบาในสมัยฟิเดล คาสโตร (Fidel Castro) เป็นตัวอย่างที่รัฐบาลสหรัฐคิดว่าการคว่ำบาตรจะเป็นเหตุให้รัฐบาลสังคมนิยมนี้ต้องล่มสลาย พยายามกดดันด้วยการไม่ซื้อสินค้า คว่ำบาตรยาวนานกว่า 4 ทศวรรษแต่ไม่สำเร็จ กุมภาพันธ์ 2008 ประธานาธิบดีคาสโตรก้าวลงจากตำแหน่งด้วยดีหลังครองอำนาจยาวนาน

ในสงครามยูเครน 2022 รัฐบาลสหรัฐกับพวกคว่ำบาตรพลังงานรัสเซีย หวังให้กระทบเศรษฐกิจรัสเซียที่พึ่งพาการส่งออกพลังงานเป็นหลัก แต่จีนเร่งนำเข้าพลังงานรัสเซียอย่างรวดเร็ว

ที่น่าสนใจคือ อินเดียกับจีนซื้อน้ำมันรัสเซียแล้วขายต่อในราคาตลาดโลก หลายประเทศซื้อน้ำมันรัสเซียผ่านอินเดียกับจีนที่เป็นคนกลาง

ล่าสุด สิงหาคม 2025 ทรัมป์ 2.0 ขึ้นภาษีสินค้านำเข้าจากอินเดียถึง 50% หากยังเป็นคนกลางขายน้ำมันรัสเซีย แต่รัฐบาลอินเดียไม่สนใจ

การคว่ำบาตรจะไม่ค่อยได้ผลหากนานาชาติไม่ให้ความร่วมมือ

อย่างไรก็ตาม แม้ไม่สำเร็จสมบูรณ์ตามเป้า อย่างน้อยได้แสดงออก ฝ่ายตรงข้ามรับผลเสียหายบางส่วน หากยอมรับเป้าหมายเพียงเท่านี้อาจนับว่ามาตรการคว่ำบาตรบรรลุผลแล้ว เช่น แม้ล้มรัฐบาลคาสโตรไม่ได้แต่ช่วยสกัดไม่ให้คิวบาพัฒนา เป็นตัวอย่างแก่ประเทศอื่นๆ ว่าจะรับผลอย่างไรหากไม่ยอมจำนนต่อสหรัฐ

การคว่ำบาตรช่วยลดทอนรายได้ บั่นทอนการพัฒนา สกัดการเสริมสร้างกองทัพของฝ่ายตรงข้าม

ประการที่ 2 ได้ผลช้า

การคว่ำบาตรมักต้องกินเวลา ได้ผลช้า ไม่ทันสถานการณ์

มีข้อมูลว่านับจากกองทัพรัสเซียบุกยูเครนเมื่อกุมภาพันธ์ 2022 จนกรกฎาคม 2025 (2 ปีครึ่ง) สหรัฐออกมาตรการคว่ำบาตรรัสเซียกว่า 2,500 เรื่อง ทั้งกระทำต่อประเทศ บริษัทเอกชนและรายบุคคล แต่ยังไม่สามารถหยุดสงคราม

การคว่ำบาตรจึงถูกเลือกใช้เป็นเครื่องเตือนหรือบั่นทอนบ่อนทำลายระยะยาว ยุทธศาสตร์ปิดล้อมที่ตั้งใจใช้เครื่องมือนี้ยาวนานหลายปีหลายทศวรรษ

ประการที่ 3 มีราคาที่ต้องจ่าย

การคว่ำบาตรประเทศอื่นมักต้องจ่ายราคา บางครั้งราคาที่จ่ายสูงกว่าความสูญเสียของผู้ถูกคว่ำบาตร ราคาที่ต้องจ่ายจึงเป็นข้อจำกัด ไม่สามารถคว่ำบาตรรุนแรงตามต้องการ โดยเฉพาะหากกระทบประชาชนของตน กลุ่มผลประโยชน์ การสนับสนุนจากภายในประเทศจึงสำคัญ

ในสงครามยูเครน รัฐบาลสหรัฐกับพันธมิตรตั้งใจคว่ำบาตรให้เศรษฐกิจรัสเซียพัง เรื่องนี้จำต้องคว่ำบาตรพลังงานซึ่งส่งผลต่อชาติสมาชิกอียูด้วย การที่อียูเลิกนำเข้าก๊าซธรรมชาติรัสเซียที่ราคาถูก หันไปนำเข้าจากประเทศอื่นที่ราคาสูงกว่า (ต้นทุนสูงกว่า เช่น ค่าขนส่ง กระบวนการผลิต) ส่งผลต่อเศรษฐกิจอียู การตีตราว่ารัสเซียเป็นศัตรูจึงมีราคาที่ต้องจ่าย

ตลกร้ายคือการจ่ายราคาของอียูไม่ค่อยได้ผลเพราะจีนเข้าซื้อแทนทันที สิงหาคม 2022 จีนนำเข้าพลังงานรัสเซียถึง 8,300 ล้านดอลลาร์ (เพิ่ม 68% เมื่อเทียบกับปีก่อนหน้า) เป็นสถิติสูงสุด นำเข้าทั้งน้ำมัน ก๊าซธรรมชาติและถ่านหิน ถ้านับครึ่งปีแรกจีนนำเข้าเกือบ 44,000 ล้านดอลลาร์ เพิ่มขึ้น 74% และคาดว่าจะเพิ่มขึ้นอีก ทั้งนี้ตัวเลขนำเข้าเหล่านี้ไม่นับรวมที่ส่งผ่านท่อที่จีนไม่เปิดเผยข้อมูล

บางครั้งฝ่ายการเมืองจะพยายามปกปิดไม่ให้สังคมรับรู้ตัวเองเสียหายหนักมากเพียงไร ข่าวตามสื่อจึงไม่ใช่ทั้งหมด ความเสียหายจริงมีมากกว่านั้นมาก ในกรณีสงครามยูเครน (2022) อียูแบกรับความเสียหายมากกว่าสหรัฐหลายเท่า และสร้างความเสียหายแก่คนทั้งโลก พวกที่ได้รับผลรุนแรงสุดคือประเทศยากจน พวกคนรากหญ้าทั้งหลาย

ประธานาธิบดีปูตินกล่าวซ้ำหลายครั้ง ยอมรับว่าการคว่ำบาตรทำให้เศรษฐกิจรัสเซียเสียหาย แต่ส่งผลต่อเศรษฐกิจประเทศอื่นๆ จนถึงระดับโลก

น่าคิดว่าการคว่ำบาตรของสหรัฐกับพวกสร้างความเสียหายแก่ประชาชน ประเทศที่ไม่ใช่คู่กรณีมากน้อยเพียงไร

พฤศจิกายน 2023 อยาตุลเลาะห์ อาลี คาเมเนอี (Ayatollah Ali Khamenei) ผู้นำจิตวิญญาณอิหร่าน เรียกร้องให้ชาติอิสลามทั้งหลายคว่ำบาตรอิสราเอล โดยเฉพาะน้ำมันกับอาหาร ตัดขาดอิสราเอลทางเศรษฐกิจอย่างสิ้นเชิง หลังอิสราเอลปิดล้อมและถล่มฉนวนกาซาอย่างหนัก แต่ไม่มีชาติใดทำตามข้อเรียกร้อง เนื่องจากเกี่ยวข้องกับการเมืองระหว่างประเทศ มีผลต่อเศรษฐกิจตัวเอง ราคาที่ต้องจ่ายสูงเกินไป

ราคาที่ต้องจ่ายจึงเป็นข้อจำกัดอย่างหนึ่ง

ประการที่ 4 ประชาชนรับผลรุนแรง

ทุกครั้งที่คว่ำบาตรทางเศรษฐกิจ ประชาชนจะรับผลก่อนและรับผลรุนแรงสุด มีงานวิจัยพบว่า ในสงครามอ่าวเปอร์เซีย (Gulf War, 1990-1991) คณะมนตรีความมั่นคงใช้มาตรการแรงมาก ผลคือเด็กอายุต่ำกว่า 5 ปีเสียชีวิตมากกว่า 500,000 ราย (ข้อมูลบางแหล่งสูงกว่านี้) อันเป็นผลทั้งทางตรงทางอ้อมจากการคว่ำบาตร

เนื่องจากสงครามทำลายโครงสร้างพื้นฐานสำคัญ เช่น โรงไฟฟ้า โรงบำบัดน้ำเสีย และระบบชลประทาน การคว่ำบาตรทำให้อิรักไม่สามารถนำเข้าอะไหล่หรือเทคโนโลยีเพื่อซ่อมแซมสิ่งเหล่านี้ น้ำดื่มไม่สะอาด เกิดโรคระบาด เช่น อหิวาตกโรคและไทฟอยด์ โรงพยาบาลไม่มีไฟฟ้า ตู้เย็นสำหรับเก็บวัคซีนกับยาปฏิชีวนะใช้การไม่ได้ เครื่องมือแพทย์ที่ต้องใช้ไฟฟ้าก็กลายเป็นเศษเหล็ก เป็นเหตุให้เด็กเล็กเสียชีวิต

การคว่ำบาตรทางเศรษฐกิจรุนแรงส่งกระทบต่อประชาชนวงกว้าง ยิ่งคว่ำบาตรนานยิ่งกระทบรุนแรง โดยเฉพาะต่อคนรากหญ้าที่จะโดนก่อนและรับผลกระทบแรงสุด แต่การเมืองระหว่างประเทศจะให้ความสำคัญกับการกดดันฝ่ายตรงข้าม ซึ่งมักหมายถึงตัวรัฐบาล ไม่ค่อยเอ่ยถึงผลกระทบต่อประชาชน

               อดีตประธานาธิบดีจิมมี คาร์เตอร์ (Jimmy Carter) กล่าวว่า “ปฏิบัติต่อทุกคนอย่างเท่าเทียม” หมายถึงปฏิบัติต่อคนต่างชาติด้วย “ควรปฏิบัติต่อคนเกาหลีเหนือด้วยความเคารพ ข้าพเจ้าคิดว่าการคว่ำบาตรที่เรากระทำต่อพวกเขาทำร้ายประชาชนที่ทุกข์ยากจากจอมเผด็จการ (ของพวกเขาอยู่แล้ว) แต่ไม่ส่งผลต่อผู้นำเกาหลีเหนือเท่าไรนัก”

วิเคราะห์: อดีตประธานาธิบดีคาร์เตอร์เตือนว่าการคว่ำบาตรรุนแรงกระทบต่อประชาชนมากเกินไป ไม่เห็นด้วยกับวิธีการดังกล่าว แต่อีกมุมมองเห็นว่าด้วยการคว่ำบาตรรุนแรงช่วยหยุดหรือสกัดสงคราม จึงลดความสูญเสีย และกระตุ้นให้คนในประเทศนั้นจัดการรัฐบาลตัวเอง เกิดการเปลี่ยนแปลงจากภายใน ให้คนในประเทศศัตรูฆ่าทำลายกันเองย่อมดีกว่าให้ทหารของเราจำนวนมากบาดเจ็บล้มตาย โลกเป็นเช่นนี้

ประการที่ 5 ต่างชาติตอบโต้

ต่างชาติในที่นี้หมายถึงประเทศที่ไม่ใช่คู่กรณี ตอบโต้ด้วยหลายวิธี ตั้งแต่ประณาม คว่ำบาตร

ในสงครามฮามาส-อิสราเอล รัฐบาลซาอุฯ คว่ำบาตรอิสราเอล ระงับเจรจาปรับสัมพันธ์กับอิสราเอล ประณามการโจมตีที่ทำร้ายพลเรือน ละเมิดกฎหมายระหว่างประเทศ บ่อนทำลายความมั่นคงของภูมิภาค สันติภาพโลก ขอให้นานาชาติร่วมกดดันอิสราเอลหยุดการโจมตีนี้ นอกจากซาอุฯ แล้ว สหรัฐอาหรับเอมิเรตส์ กาตาร์ โอมาน ได้ประณามเช่นกัน สมาชิกทั้งหกของ GCC ขอให้หยุดยิงทันที

องค์การความร่วมมืออิสลาม (OIC) แถลงว่าอิสราเอลเป็นฝ่ายรุกรานก่อน ละเมิดข้อมติสหประชาชาติ ทำร้ายชาวปาเลสไตน์ทุกวัน เรียกร้องคณะมนตรีความมั่นคงสหประชาชาติทำหน้าที่หยุดอิสราเอล ปกป้องปาเลสไตน์ ปฏิบัติตามข้อมติต่างๆ

การตอบโต้จากนานาชาติสร้างแรงกดดัน อิสราเอลเป็นตัวอย่างที่ภาพลักษณ์เสียหาย เกิดกระแสต้านยิว

ข้อเสียของการคว่ำบาตรเป็นมุมมองเชิงลบ ในมุมมองที่เป็นบวก ความมั่นคงของชาติสำคัญที่สุด บางครั้งจำต้องเสียสละบางอย่าง แม้กระทั่งเสียเลือดเนื้อเพื่อปกป้องผลประโยชน์สำคัญยิ่ง (vital interest) ประชาชนผู้รักชาติต้องรู้จักบทบาทหน้าที่ของตน จะมัวแต่คิดถึงผลประโยชน์ส่วนตัวไม่ได้

เมื่อมีราคาที่ต้องจ่ายแต่หากคุ้มค่า หรือจ่ายราคาน้อยกว่าวิธีการอื่น การคว่ำบาตรยังเป็นวิธีที่น่าสนใจ สามารถปรับราคาที่ต้องจ่ายตามต้องการ ยังเป็นแนวทางที่นิยมและใช้วิธีนี้ก่อนใช้เครื่องมืออื่นๆ.