รายงานวิจัยพบผลข้างเคียง 'วัคซีนโควิด' แต่ละ batch แตกต่างกัน

7 ก.ค. 2566 – ศ.นพ.ธีระวัฒน์ เหมะจุฑา หัวหน้าศูนย์วิทยาศาสตร์สุขภาพโรคอุบัติใหม่ คณะแพทยศาสตร์ โรงพยาบาลจุฬาลงกรณ์ โพสต์ข้อความผ่านเฟซบุ๊กว่า วัคซีนโควิด ผลข้างเคียงที่ต้องพิจารณา และความแตกต่างของแต่ละ batch ของวัคซีน

วัคซีนโควิดเป็นที่ยอมรับกันในประโยชน์ที่ใช้กันทั่วโลก แต่ในขณะเดียวกัน ผลไม่พึงประสงค์ ผลข้างเคียง และแทรกซ้อน เป็นเรื่องที่ปรากฏขึ้นจริง และต้องติดตาม เพื่อประเมินผลลัพธ์โดยรวม

การประเมินประโยชน์และผลข้างเคียงรุนแรงที่เกิดขึ้น มีความจำเป็น ทั้งนี้ โดยเฉพาะในสถานการณ์โควิดซึ่งเชื้ออ่อนกำลังลงไปมาก

มีการเปิดเผยผลข้างเคียงรุนแรงจากวัคซีน mRNA ในเดือนกันยายน 2022 ในวารสาร vaccine ทั้งนี้ เป็นข้อมูลจริงที่ได้ระหว่างมีการดำเนินการศึกษาเฟสที่สามในมนุษย์ แต่ไม่ได้มีการเปิดเผยมาก่อน จนเมื่อต้องทำตามกฏหมายความโปร่งใสของข้อมูลจึงต้องเปิดเผยข้อมูลดังกล่าว https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/36055877/

ทั้งนี้จนกระทั่งถึงวันที่ 11 พฤศจิกายน 2022 มีการใช้วัคซีนไฟเซอร์ไปในสหภาพยุโรป เป็นจำนวน 701 ล้านโดสด้วยกัน และมีการรายงานถึงผลข้างเคียง ที่อาจมีส่วนเกี่ยวพัน (suspected adverse effects SAEs) กับวัคซีนเป็นจำนวน 971,021 รายงาน ตามบันทึกของสหภาพยุโรปและพื้นที่เศรษฐกิจของยุโรป (European union/European economic area หรือ EU/EEA)

ตามรายละเอียด European Medical Agency. Safety of Covid-19 vaccines. https:// http://www.ema.europa.eu/…/coronavirus…/treatments -vaccines/vaccines-covid-19/safety-covid-19-vaccines Assessed January 6, 2023.

วัคซีนที่ผลิตแต่ละหลอดที่ใช้สำหรับแต่ละบุคคลนั้น จะถูกผลิตขึ้นมาจากโรงงานเป็นรอบ (batches) โดยมีการควบคุมคุณภาพและมาตรฐานของแต่ละโดสอย่างเคร่งครัด

ทั้งนี้โดยเป็นที่ยอมรับกันว่าไม่ควรมีความผิดเพี้ยนที่เกิดจากการผลิตดังกล่าว แต่ถึงกระนั้นก็ตามเนื่องจากวัคซีนโควิดเป็นการผลิตภายใต้ภาวะฉุกเฉินและต้องมีความเร่งรีบในการผลิตให้ทันตามความต้องการ ดังนั้นจึงมีความเป็นไปได้ว่าจะมีความแตกต่างกันระหว่าง batch

คณะผู้ศึกษาจากเดนมาร์กจึงได้จับประเด็นนี้และได้รายงานในวารสารของยุโรป Eur J Clin Invest ในปี 2023
https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/eci.13998

รายงานผลข้างเคียงทั้งหมดที่อาจเกี่ยวพันกับวัคซีน จะบันทึกในฐานข้อมูลขององค์กรทางการแพทย์ของเดนมาร์ก Danish Medical Agency (DKMA) ตามลักษณะความรุนแรง ของผลข้างเคียง ตามจำนวนโดสที่ใช้ของวัคซีนไฟเซอร์ และตามแต่ละ batch หรือรอบการผลิต

รายงานต่อ DKMA นั้น จะรวบรวมมาจากทุกแหล่ง ซึ่งรวมถึงจากแพทย์จากสถานพยาบาล รวมกระทั่งถึงผู้ได้รับผลกระทบและรายงานจากสมาชิกในชุมชน และเป็นลักษณะ passive ไม่ใช่ active จึงมีความคลาดเคลื่อนของข้อมูล ที่อาจมากเกินไปหรือน้อยเกินไป

ทั้งนี้ แตกต่างจากรายงานของประเทศเกาหลี ทั้งประเทศที่ติดตามอุบัติการณ์ของกล้ามเนื้อหัวใจอักเสบจากวัคซีน mRNA และรายงานในวารสาร european heart journal โดยที่ลักษณะการรายงานนั้นเป็น active และมีมาตรฐานเข้มข้นกว่า โดยตัวเลขที่ได้นั้นจะต่ำกว่าตัวเลขจริงด้วยซ้ำ

แต่ชี้ชัดให้เห็นว่า หัวใจอักเสบเกิดขึ้นได้จริง แม้อัตราที่เกิดขึ้นจะเป็นหนึ่งต่อ 100,000 แต่ความรุนแรงถึงขั้นมากจนกระทั่งเข้าโรงพยาบาลเข้าไอซียู จนเสียชีวิต ตายฉับพลัน หรือต้องเปลี่ยนหัวใจนั้น มีได้สูงถึง 20% ของคนที่มีหัวใจอักเสบ

สำหรับรายงานจากประเทศเดนมาร์กนี้

ผลข้างเคียงที่อาจเกี่ยวพันกับวัคซีน หรือ SAEs นั้น เป็นไปตามบัญญัติศัพท์เพื่อการควบคุมดูแล (medical dictionary for regulatory activities MedDRA) โดยไม่จำเป็นต้องเป็นไปตามคำวินิจฉัยทางการแพทย์เสมอไป และอาการในผู้ได้รับวัคซีน สามารถมีได้มากกว่าหนึ่งอาการในแต่ละคน แต่นับรวมเป็นหนึ่งรายงาน

ความรุนแรงของอาการนั้น จัดแบ่งออกเป็น ไม่ซีเรียส ไม่รุนแรง และแบบมีความรุนแรง ได้แก่ ต้องเข้าโรงพยาบาล หรือทำให้ระยะเวลาของการที่ต้องอยู่โรงพยาบาลนั้น ต้องยืดยาวออกไป รวมกระทั่งถึงอาการรุนแรงเกือบถึงขั้นชีวิต หรือมีความพิการถาวรหรือทำให้เกิดมีความพิการแต่กำเนิด จนกระทั่งทำให้เกิดการเสียชีวิต

อาการข้างเคียงที่เกิดขึ้นมีการวิเคราะห์โยงไปถึง batch และจำนวนโดสที่ได้รับ

สัดส่วน จำนวนผลข้างเคียงที่เชื่อมโยงกับแต่ละ batch ต่อจำนวนของโดสในแต่ละ batch จะกลายเป็นอัตราของผลข้างเคียงSAEs ต่อ 1,000 โดส

และเนื่องจากมีความแตกต่างกันที่เกิดขึ้นในข้อมูลของแต่ละ batch มาก การทบทวนทางสถิติจะเป็นไปตาม log-transformation และตามด้วย non-hierarchical cluster analysis และ general linear model

ผลของการรายงานจะสอดคล้องกับคำแนะนำ EQUATOR guidelines

ในระหว่างวันที่ 27 ธันวาคม 2020 ถึง 11 มกราคม 2022 จำนวนโดสของวัคซีนไฟเซอร์ที่ให้กับประชากรเดนมาร์ก 4,026,575 คน = 10,793,766 โดสด้วยกัน และจะอยู่ในวัคซีน 52 batches ต่างๆ กัน โดยแต่ละ batch ของรอบผลิตจะมีจำนวนตั้งแต่ 2,340 ถึง 814,320 โดส

รายงานผลข้างเคียงมีจำนวนทั้งหมด 43,496 รายงาน จากคนที่ได้รับผลกระทบเป็นจำนวน 13,635 รายด้วยกัน คิดเป็น 3.19+/-0.03 (mean+/-SEM) SAEs ต่อคน

ในจำนวน 61,847 SAEs ที่สามารถระบุ batch ได้นั้น มี 14,509 รายงาน หรือ 23.5% ที่จัดเป็นรุนแรงและ 579 รายงาน หรือ 0.9% ที่เสียชีวิตไป

ข้อมูลที่รวบรวมและวิเคราะห์จากรายงานนี้ถือว่าเป็นรายงานที่มีลักษณะเฉพาะตัว ทั้งนี้สามารถรวบรวมข้อมูลได้อย่างหมดจด ในประเทศเล็กอย่างเช่นเดนมาร์ก ที่มีการรายงานและรับข้อมูลได้โดยตรงและครบถ้วนกว่า แม้ไม่ทั้งหมดก็ตาม

ทั้งนี้ ผลที่ได้ที่พบว่าอาการและผลข้างเคียง มีความแตกต่างกันมาก และยังขึ้นอยู่กับแต่ละหลอด โดสวัคซีนที่ใช้ ที่อยู่คนละ batch หรือรอบการผลิต ซึ่งจะแตกต่างจากสมมุติฐาน หรือความเชื่อเดิมที่ยึดถือว่า วัคซีนที่ผลิตแต่ละรอบ แม้แต่ละหลอดนั้นจะมีความคงที่และมีความเหมือนกัน

ด้วยเหตุผลดังกล่าว จำนวนหรืออัตราผลข้างเคียงผลกระทบที่ไม่พึงประสงค์นั้น เมื่อดูจำนวนทั้งหมดแล้ว แม้จะดูเหมือนไม่มาก แต่เมื่อทำการเจาะลึกไปถึงรายงานของผลข้างเคียงที่ส่งตรงจากประชาชน โดยสัมพันธ์กับโดสในแต่ละ batch จะเห็นได้ว่ามีอัตราสูงขึ้นอย่างมากมาย

เช่น batch EJ6134 จะมีผลแทรกซ้อนข้างเคียงถึงหนึ่งต่อ 20 นั่นก็คือ 20 ราย จะได้รับผลกระทบหนึ่งราย ในขณะที่ batch EW6126 จะได้รับผลกระทบหนึ่งต่อ 1000 ราย

ลักษณะของข้อมูลที่ได้รับจากการวิเคราะห์นี้ ไม่เคยปรากฏมาก่อนทั้งๆ ที่ประเทศเดนมาร์ก หรือประเทศอื่นในสหภาพยุโรปเอง ทั้งๆ ที่คุณภาพของวัคซีนจะมีการติดตามเฝ้าระวังโดยหน่วยงานและตามมาตรฐาน guideline ที่ระบุ official Control Authority Batch release (OCABR)

ลักษณะของการตรวจสอบและเฝ้าระวังในลักษณะนี้ไม่เคยมีมาก่อน ตั้งแต่ก่อนที่วัคซีนจะออกสู่ท้องตลาดและเมื่อมีการใช้ทั่วโลกแล้วด้วยซ้ำ

ลักษณะความเบี่ยงเบนของวัคซีนในแต่ละ batch จะส่งผลในการพิจารณาว่า ต้องเป็นอีกประเด็นหนึ่งในการติดตามผลไม่พึงประสงค์จากวัคซีน

นอกจากการประเมินตามปกติที่ว่า คนที่ได้รับวัคซีนกลุ่มใดจะเกิดอันตรายมากที่สุดด้วย เพราะเป็นปัจจัยเนื่องจากความแตกต่างของวัคซีนด้วย ไม่ได้ขึ้นอยู่กับคนที่ได้รับวัคซีนอย่างเดียว.

เพิ่มเพื่อน

ข่าวที่เกี่ยวข้อง

'หมอยง' แนะผู้ปกครองเตรียมลูกหลาน รับมือ 6 โรคทางเดินหายใจ ก่อนเปิดเทอม

ศ.นพ.ยง ภู่วรวรรณ หัวหน้าศูนย์เชี่ยวชาญเฉพาะทางด้านไวรัสวิทยาคลินิก ภาควิชากุมารเวชศาสตร์ คณะแพทยศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย โพสต์ข้อความผ่านเฟซบุ๊กในหัวข้อ "การเตรียมลูกไปโรงเรียน ก่อนเปิดเทอม"

'หมอยง' ไขข้อโต้แย้ง 'วัคซีนไข้หวัดใหญ่' กับ Hippocratic Oath

ศ.นพ.ยง ภู่วรวรรณ หัวหน้าศูนย์เชี่ยวชาญเฉพาะทางด้านไวรัสวิทยาคลินิก ภาควิชากุมารเวชศาสตร์ คณะแพทยศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย โพสต์ข้อความผ่านเฟซบุ๊กว่า ข้อโต้แย้งวัคซีนไข้หวัดใหญ่ กับ Hippocratic Oath

เช็กเลย! อาหารอะไรบ้าง 'ช่วยชีวิต' หรือ 'ทำลายสุขภาพ'

ศ.นพ.ธีระวัฒน์ เหมะจุฑา ประธานศูนย์ความเป็นเลิศ ด้านการแพทย์บูรณาการและสาธารณสุข และที่ปรึกษาวิทยาลัยการแพทย์แผนตะวันออก มหาวิทยาลัยรังสิต โพสต์ข้อความผ่านเฟซบุ๊กว่า อาหารเพื่อตนเองและชีวิตอื่น

'หมอยง' แจงการระบาด 'โควิด' ช่วงเทศกาลสงกรานต์

ศ.นพ.ยง ภู่วรวรรณ หัวหน้าศูนย์เชี่ยวชาญเฉพาะทางด้านไวรัสวิทยาคลินิก ภาควิชากุมารเวชศาสตร์ คณะแพทยศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย โพสต์ข้อความผ่านเฟซบุ๊กว่า โควิด 19 การระบาดในช่วงสงกรานต์

'หมอธีระวัฒน์' เปิดผลวิจัย วิธีการรักษาโรคด้วย 'อึ'

ศ.นพ.ธีระวัฒน์ เหมะจุฑา ประธานศูนย์ความเป็นเลิศ ด้านการแพทย์บูรณาการและสาธารณสุข และที่ปรึกษาวิทยาลัยการแพทย์แผนตะวันออก มหาวิทยาลัยรังสิต โพสต์ข้อความผ่านเฟซบุ๊กว่า