ประเทศไทย…ต้องไปต่อ (อย่างไร?)

วันนี้ขออนุญาตที่จะไม่กล่าวถึงประเด็นปัญหาด้านภูมิรัฐศาสตร์ สงครามและภาษีการค้าแต่ขอเชิญชวนผู้อ่านทุกท่านในฐานะพลเมืองไทยได้ร่วมคิดวิเคราะห์กันว่าในภาพรวมนั้น ประเทศของเรามาถึงจุดนี้ได้อย่างไรและต้องไปต่อกันด้วยแนวทางใดภายใต้บริบทของระบบสังคมและความเปลี่ยนแปลงในปัจจุบัน

ในทางวิชาการด้านสังคมศาสตร์ ระบบสังคม (Social System) ถือเป็นระบบใหญ่ที่สุด โดยสามารถแบ่งออกเป็นระบบย่อยหลายระบบที่มีความสัมพันธ์เชื่อมโยงกันอย่างมีนัยสำคัญ กล่าวคือมีการแยกออกเป็น ระบบครอบครัว  ระบบการศึกษา  ระบบสาธารณสุข ระบบการเมือง กฎหมายและเศรษฐกิจ รวมถึงระบบความเชื่อและศาสนา ซึ่งถ้าระบบใดอ่อนแอ สั่นคลอนหรือล้มเหลวแล้วจะส่งผลกระทบต่อระบบอื่นๆอย่างหลีกเลี่ยงไม่ได้ และหากไม่มีการแก้ไขได้อย่างมีประสิทธิภาพและประสิทธิผลตามสมควรแล้ว อนาคตของชาติจะตกอยู่ในสถานภาพบนเส้นด้ายระหว่างรัฐที่ขาดความไว้เนื้อเชื่อใจ (Distrusted State)  ไปสู่รัฐล้มเหลว (Failed State) เช่นบางประเทศในกลุ่มลาตินอเมริกาได้

ความอ่อนแอของระบบย่อยที่เห็นได้ชัดเจนคือระบบครอบครัวและระบบการศึกษาของประเทศที่กลายเป็นระเบิดลูกใหญ่ที่พร้อมจะทำลายล้างระบบอื่นๆโดยเฉพาะส่งผลต่อระบบเศรษฐกิจของประเทศที่หยุดหรือชะลอการเติบโตมานานนับเป็นสิบปี ปัญหาหนี้ครัวเรือนที่มีมากกว่า 1.62 ล้านล้านบาท เด็กๆที่หลุดออกจากระบบการศึกษานับล้านคน การปฏิรูปต่างๆที่ล้มเหลวเป็นส่วนหนึ่งของการถดถอยในความสามารถของการแข่งขัน (Competitiveness) กับนานาประเทศหรือแม้แต่ในกลุ่มประเทศอาเซียนด้วยกันเช่นเวียตนาม  อินโดนีเซีย หรือฟิลิปปินส์ เป็นต้น

แต่หากทุกภาคส่วนเห็นตรงกันว่าประเทศต้องไปต่อแล้ว การแก้ไขปัญหาเชิงโครงสร้างถือเป็นปัจจัยสำคัญ    ที่ประชาชนคนไทยทุกคน ทุกภาคส่วนต้องลุกขึ้นมาและร่วมมือร่วมใจกันแก้ไข เช่นหนี้ภาคครัวเรือน หนี้ครู หรือหนี้เกษตรกรตลอดจนหนี้สินของธุรกิจเอสเอ็มอี เป็นต้น

ขอยกตัวแบบหรือวิธิการหนึ่งของท่านอาจารย์คุณหมอประเวศ วะสี ผู้เป็นราษฎรอาวุโสและบุคคลต้นแบบที่นำเสนอการใช้ “สามเหลี่ยมเขยื้อนภูเขา”เพื่อนำนโยบายอันเกิดจากประชาชนสู่การออกนโยบายหรือกฎหมายเพื่อขับเคลื่อนประเทศโดยการจะสร้างคานงัดขึ้นมาได้นั้นต้องเริ่มจาก (1) การให้ความรู้แก่ประชาชน(2) เพื่อสร้างแรงกระเพื่อมในสังคมสู่ (3) การเปลี่ยนแปลงนโยบายหรือกฎหมายของรัฐ  ดังนั้น ปัจจัยสำคัญที่สุดคือการสร้างฐานความรู้ให้กับประชาชนแบบประชิดตัวและเป็นการเฉพาะตรงจุดโดยเฉพาะกลุ่มฐานรากในหลากหลายบริบทที่ถือเป็นกระดูกสันหลังของประเทศ เช่นการนำปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง สามห่วงสองเงื่อนไขมาเป็นเข็มทิศในการดำรงชีวิต หรือแนวทางสัมมาชีพที่ต้องไม่เบียดเบียนตนเอง ผู้อื่นหรือสิ่งแวดล้อมรอบตัวและที่สำคัญคือต้องมีรายรับมากกว่ารายจ่าย ซึ่งรัฐบาลหลายรัฐบาลที่นำนโยบายประชานิยมมาใช้ก็เข้าใจแล้วว่าความพยายามที่จะแก้ไขปัญหาหนึ่งย่อมอาจก่อให้เกิดอีกปัญหาหนึ่งที่ใหญ่กว่าได้คือหนี้สาธารณะของประเทศ (Public Debt) ที่ปัจจุบันอยู่ในภาวะการเฝ้าระวังและมีแนวโน้มสูงเกิน 70% ต่อจีดีพีในอีก 2-3 ปีข้างหน้าซึ่งหมายถึงการที่ประเทศอาจถูกลดความน่าเชื่อถือจากการถูกประเมิน (Credit rating) ส่งผลต่อการลงทุนทางตรง (Foreign Direct Investment) ไม่รวมถึงการที่ประเทศขาดการผลิตสินค้าและบริการที่เป็นนวัตกรรม หมายถึงการผลิตสินค้าที่โลกไม่ต้องการแล้ว

ผู้เขียนเชื่อมั่นว่าการมีส่วนร่วมของประชาชนคนไทยทุกคน  ทุกภาคส่วน (Public Participation) ถือเป็นปัจจัยและเงื่อนไขสำคัญที่จะนำพาประเทศผ่านพ้นอุปสรรคและความท้าทายต่างๆได้ รัฐบาลเองก็ควรต้องเปิดใจรับฟังและแก้ไขปัญหาให้ตรงจุดอย่างเป็นระบบ (Systematic Approach) รวมถึงการพัฒนาสู่การเป็นรัฐโปร่งใส (Transparency) มีการเปิดเผยข้อมูลและให้ประชาชนเข้าถึงได้อย่างเต็มที่ (Open Data) ซึ่งมีตัวอย่างให้เห็นในประเทศซึ่งเคยตกอยู่ในการปกครองของสหภาพโซเวียตคือประเทศเอสโตเนียได้เผชิญมาแล้ว แต่เอสโตเนียสามารถพลิกประเทศจากความยากจนสู่ความเป็นประเทศดิจิทัล (Digital Nation) ได้ภายในระยะเวลา 20 ปี ด้วยความมีวิสัยทัศน์ของผู้นำและการมีส่วนร่วมของทุกภาคส่วนอย่างเป็นระบบ

ถึงเวลาแล้วที่ประชาชนคนไทยทุกคนไม่ว่าจะเป็นคนตัวใหญ่หรือคนตัวเล็กต้องไม่นิ่งเฉย เพราะประเทศเป็นบ้านเป็นครอบครัวของเราทุกคนที่ต้องร่วมกันดูแลรักษา และร่วมใจแก้ไขอุปสรรคและความท้าทายต่างๆไปด้วยกันจึงจะเกิดผลสำเร็จได้จริงไม่มากก็น้อย

ประเทศไทยต้องไปต่อด้วยการมีส่วนร่วมและความรัก ความสามัคคีของคนไทยทุกคน

คอลัมน์ พิจารณ์นโยบายสาธารณะ กลุ่มนโยบายสาธารณะเพื่อสังคมและธรรมาภิบาล

เทวัญ   อุทัยวัฒน์    

กลุ่มนโยบายสาธารณะเพื่อสังคมและธรรมาภิบาล