3ทศวรรษสันติภาพออสโลที่จางหาย

มีแนวคิดบางอย่างจาก 3 ทศวรรษข้อตกลงสันติภาพออสโล เหตุผลหลายข้ออธิบายว่าทำไมจึงยังไม่สำเร็จ

ประการแรก นานาชาติรับรองไม่เป็นเหตุคู่สัญญาจะปฏิบัติตาม

ย้อนหลัง 3 ทศวรรษที่ประกาศลงนามข้อตกลงสันติภาพออสโล (Oslo Peace Accords) ตอนนั้นเป็นข่าวดังทั่วโลก ส่วนหนึ่งเพราะเจรจาหลายปี ชาติมหาอำนาจสหรัฐเป็นเจ้าภาพใหญ่ หลายคนคิดว่าไม่มีสงครามแล้ว ไม่ยิงกันอีกแล้ว ประชาชนอยู่เย็นเป็นสุขแล้ว อนาคตปาเลสไตน์กับอิสราเอลจะดีขึ้น นักวิเคราะห์ตีความต่างๆ นานา นักสันติภาพยุคนั้นโหมเรื่องนี้ว่าสันติภาพโลกเป็นไปได้ จนทุกวันนี้หลายคนยังโหยหาข้อตกลงสันติภาพนี้

ประการที่ 2 จุดอ่อนของข้อตกลงสันติภาพออสโล

นักวิเคราะห์บางคนชี้จุดอ่อนของข้อตกลงสันติภาพออสโล คือ

1) ไม่ระบุสถานะของเยรูซาเลมอย่างชัดเจน

2) การตั้งถิ่นฐานของอิสราเอลบนดินแดนปาเลสไตน์

3) ขาดการกำหนดแนวพรมแดนที่ชัดเจน

ทั้ง 3 เรื่องนี้ขอให้เจรจาต่อไป และจนบัดนี้ยังคงเป็นปัญหาที่ลงเอยไม่ได้ ทั้งยังซับซ้อนยิ่งขึ้น เช่น อิสราเอลประกาศให้เยรูซาเลมเป็นเมืองหลวงของตน (จากเดิมคือเทลอาวีฟ) รุกล้ำกินดินแดนปาเลสไตน์เพิ่มขึ้น รัฐบาลชุดหลังแสดงท่าทีว่าจะไม่เกิดรัฐปาเลสไตน์

เมื่อมองย้อนกลับไป ข้อตกลงสันติภาพออสโลส่อแววล้มเหลวตั้งแต่แรก ควรตีความว่าเป็นความพ่ายแพ้ของปาเลสไตน์และของทุกประเทศที่ตอนนั้นยืนเคียงข้างปาเลสไตน์ ที่พลาดหนักคือ คิดว่าส่วนที่ยังค้างอยู่สามารถเจรจาต่อจนได้ข้อสรุปอันเป็นที่พอใจของทั้ง 2 ฝ่าย

นักวิเคราะห์บางคนชี้ว่า ตั้งแต่ต้นการเจรจาไม่ตั้งบนพื้นฐานคิดดีต่อกัน คู่เจรจามีอำนาจต่อรองไม่เท่ากัน ข้อตกลงออสโลไม่สามารถหยุดการรุกล้ำกินดินแดนของอิสราเอล เมื่อการเจรจายืดเยื้อออกไปฝ่ายอิสราเอลกำหนดเงื่อนไขเพิ่ม เช่น ปี 1995 ระบุว่าต้องยอมรับการตั้งถิ่นฐานของอิสราเอลในเขต Judea กับ Samaria ซึ่งหมายถึงดินแดนส่วนที่อิสราเอลรุกล้ำเพิ่มเติม

ประการที่ 3 เพราะอิสราเอลไม่รักษาสัญญา

ที่ประณามกันมาก พูดกันทุกปีคือ อิสราเอลไม่รักษาสัญญา ยังคงรื้อถอนบ้านเรือน เผาทำลายต้นไม้ ก่อสร้างที่อยู่อาศัยใหม่เพิ่มมากขึ้น โดยอ้างก่อการร้ายจากปาเลสไตน์ ชี้ว่ารัฐบาลปาเลสไตน์ (Palestinian Authority: PA) ไร้ความสามารถ ไม่สามารถควบคุมความสงบ อิสราเอลจึงต้องลงมือด้วยตัวเอง เป็นเรื่องความมั่นคงของตนที่ยอมไม่ได้

ชาวปาเลสไตน์จึงสงสัยว่าอิสราเอลต้องการสันติภาพจริงหรือไม่ พยายามถ่วงเวลาเพื่อผนวกเวสต์แบงก์ใช่ไหม รู้สึกขมขื่นสิ้นหวัง

ตามมุมมองอิสราเอล เนื่องจาก PLO ไร้ความสามารถควบคุมพื้นที่ตัวเอง ผู้ก่อการร้ายจึงใช้โอกาสนี้เล่นงานตน ตามข้อมูลระบุว่า 3 ทศวรรษ คนอิสราเอลเสียชีวิต 1,500 คน ทั้งนี้รัฐบาลอิสราเอลถือว่าทุกเหตุการณ์ที่คนของตนถูกฆ่ามาจาก “การก่อการร้าย” ไม่สนใจมูลเหตุจูงใจ

หลังผ่านไป 3 ทศวรรษ ชาวปาเลสไตน์บางคนตีความว่าปาเลสไตน์คืออาณานิคมของอิสราเอล พวกเขาแม้มีผู้ปกครองของตน (หมายถึง PA) แต่อยู่ใต้อิทธิพลของอิสราเอลอีกทอด ปราศจากอธิปไตย ไร้ซึ่งเสรีภาพ ถูกควบคุมสารพัด มีด่านตรวจสอบคุมเข้มมากมาย ชาวปาเลสไตน์ 350,000 คนที่อาศัยในเยรูซาเลมตะวันออกโดนปิดล้อมโดดเดี่ยว ตัดขาดจากเขตปาเลสไตน์อื่นๆ ด้วยกำแพงสูง 25 ฟุตที่อิสราเอลสร้างล้อมรอบ ชีวิตความเป็นอยู่ขึ้นกับความเมตตาของรัฐบาลอิสราเอลผู้ซึ่งยึดครองดินแดนของพวกตน และยังเดินหน้าทำลายบ้านเรือนของพวกเขาเพื่อสร้างถิ่นฐานชุมชนชาวยิว

เช่นนี้เรียกว่ากำลังสู่สันติภาพถาวรหรือ

ประการที่ 4 แนวคิดขอให้ทบทวนข้อตกลง

บางคนเห็นว่าควรทบทวนข้อตกลงออสโลเพื่อให้ของที่เหมือนเก่าแก่ล้าสมัยกลับมามีชีวิตชีวาอีกครั้ง นำสู่การปฏิบัติอีกครั้ง บางคนชี้ว่าทุกวันนี้อิสราเอลควบคุมปาเลสไตน์เข้มงวดขึ้นเรื่อยๆ ส่งผลเสียต่อปาเลสไตน์โดยตรง จำต้องระงับยับยั้ง ไม่ใช่การมองโลกสวยแต่ตั้งบนพื้นฐานความจริง ฟื้นฟูสิทธิที่พึงมี มีการเจรจา ดีกว่าปล่อยให้เลวร้ายและเลวร้ายลง

ล่าสุด กันยายน 2023 มาห์มูด อับบาส (Mahmoud Abbas) ประธานาธิบดีปาเลสไตน์ ขอให้จัดประชุมนานาชาติเพื่อสันติภาพอีกครั้ง ให้ทุกประเทศที่มีส่วนเกี่ยวข้องเข้าร่วมเพื่อสันติภาพตะวันออกกลาง ในการนี้ขอให้อันโตนิโอ กูเตร์เรส (Antonio Guterres) เลขาธิการสหประชาชาติ ช่วยทำหน้าที่จัดประชุมดังกล่าว ซึ่งอาจเป็นโอกาสสุดท้ายที่จะรักษาแนวทางทวิรัฐ (Two-State Solution) ป้องกันไม่ให้สถานการณ์เลวร้ายลงกว่านี้ บั่นทอนสันติภาพภูมิภาคกับสันติภาพโลก

วิเคราะห์: ถ้าคิดแบบปาเลสไตน์คงหวัง (อีกครั้ง) ว่าเป็นจุดเริ่มต้นสู่การสถาปนารัฐปาเลสไตน์สมัยใหม่ คำถามคือ ฝ่ายรัฐบาลอิสราเอลจะยอมหรือ จุดหมายปลายทางของการฟื้นฟูหรือทำข้อตกลงใหม่คืออะไร ช่วยให้ชาวปาเลสไตน์มีความสุขหรือทำให้สิ้นหวังเดียวดายกว่าเดิม ต้องตระหนักว่าบริบทวันนี้ต่างจาก 3 ทศวรรษก่อน นานาชาติรวมทั้งอาหรับหลายประเทศยอมรับอิสราเอล มีความสัมพันธ์ดีต่อกัน

แม้กระทั่งเรื่องควบคุมปาเลสไตน์ที่พวกเขาต้องทนทุกข์เพราะการนี้ แต่สำหรับคนอิสราเอลบางส่วนเห็นว่ายังทำ “น้อยเกินไป” ปล่อยปละละเลยให้ปาเลสไตน์ทำตามอำเภอใจ บางคนเห็นว่าต้องให้ฝ่ายอิสราเอลเท่านั้นที่มีอำนาจควบคุมปาเลสไตน์ทั้งมวลจึงจะไม่ลักลั่น ไม่สองมาตรฐาน ทุกอย่างอยู่ภายใต้ระบบเดียว ไม่ปล่อยช่องให้ผู้ก่อการร้ายลงมือ ต้นเหตุความไม่สงบในพื้นที่

บางคนจึงวิเคราะห์ว่าปล่อยข้อตกลงสันติภาพออสโลไว้อย่างเดิมดีแล้ว ขืนทบทวนใหม่เท่ากับทำลายของที่มีอยู่เดิมและอาจไม่ฟื้นคืนอีกเลย (ของเก่าหายไปและไม่ได้ของใหม่) ไม่มีใครประกันได้ว่าจะได้ข้อตกลงใหม่

ความหวังที่ยังมีแต่ไม่อยู่ในมือปาเลสไตน์:

กันยายน 2023 คณะมนตรีความร่วมมือรัฐอ่าวอาหรับ (GCC) ประกอบด้วยประเทศซาอุดีอาระเบีย คูเวต โอมาน สหรัฐอาหรับเอมิเรตส์ กาตาร์ และบาห์เรน แสดงท่าทีหวังว่าอีกไม่นานจะได้แผนสันติภาพสมบูรณ์แบบระหว่างอิสราเอลกับปาเลสไตน์ตามแนวทวิรัฐ

วิเคราะห์: มองแง่บวกคือเป็นการตอกย้ำจุดยืนชาติอาหรับอีกครั้งที่ต้องการเห็นแผนสันติภาพ เกิดทวิรัฐ มองแง่ลบคือเป็นจุดยืนเก่าแก่ที่ไม่ก่อผลลัพธ์แม้ผ่านมาหลายทศวรรษแล้ว

ท้ายที่สุดกลับสู่คำถามว่าทำไมผ่านไปกว่า 3 ทศวรรษจึงยังไม่เกิดแผนสันติภาพ ไม่เกิดทวิรัฐ ที่เคยคิดว่าส่วนที่ยังค้างอยู่สามารถเจรจาต่อจนได้ข้อสรุปที่พอใจของทั้ง 2 ฝ่าย ซึ่งบัดนี้พิสูจน์แล้วว่าล้มเหลวสิ้นเชิง สถานการณ์คืออิสราเอลที่มีกองทัพเข้มแข้งสามารถกดดันปาเลสไตน์ สามารถควบคุมชาวปาเลสไตน์ที่ฮึดสู้ สามารถรุกล้ำกินดินแดนมากขึ้นทุกปี

น่าคิดว่าสภาพเช่นนี้แหละที่รัฐบาลอิสราเอลเห็นว่าเหมาะสมแล้ว และจะคงเช่นนี้ต่อไปเพื่อกินดินแดนเรื่อยๆ ควบคุมจำกัดชาวปาเลสไตน์ที่พื้นที่เหลือน้อยลงทุกที ข้อตกลงสันติภาพฉบับสมบูรณ์ที่เรียกร้องจึงไม่เกิด แนวทางนี้พิสูจน์มากว่า 3 ทศวรรษแล้วว่าอิสราเอลได้มากกว่าเสีย เมื่อเป็นเช่นนี้ทำไมต้องมีทวิรัฐ ส่วนแนวคิดทบทวนข้อตกลงออสโลหนีไม่พ้นที่อิสราเอลต้องสามารถขยายดินแดนมากตามที่ต้องการ การวิเคราะห์เช่นนี้จะถูกหรือไม่กาลเวลาจะให้คำตอบ.