ตู้พระธรรมวัดเบญฯ คลังคัมภีร์ใบลานล้ำค่า

คัมภีร์ใบลานโบราณหลักฐานทางประวัติศาสตร์ที่สำคัญ   3 ยุคสมัย ได้แก่ สมัยอยุธยา สมัยธนบุรี และสมัยรัตนโกสินทร์  ซึ่งวัดเบญจมบพิตรได้เก็บรักษาไว้ที่ในพระวิหารสมเด็จ ส.ผ. (เสาวภา ผ่องศรี) กรมศิลปากร  (ศก.) สำนักหอสมุดแห่งชาติ ร่วมกับวัดเบญจมบพิตร นำเข้าสู่การดำเนินงานภายใต้โครงการอนุรักษ์วัดเบญจมบพิตรดุสิตวนารามราชวรวิหาร เพื่อทำการสำรวจ  ลงทะเบียน จัดเก็บเอกสารโบราณ พร้อมกับการแปลใบลาน ให้เป็นข้อมูลในการศึกษา  ซึ่งใช้เวลา  5 เดือนทำงานอนุรักษ์ ปัจจุบันโครงการแล้วเสร็จ  กรมศิลปากรส่งมอบคัมภีร์ใบลาน 6,275 ผูก ให้แก่วัดเบญจมบพิตรอนุรักษ์ดูแล อนาคตทางวัดมีแผนจัดทำพิพิธภัณฑ์คัมภีร์ใบลานเพื่อเป็นแหล่งเรียนรู้สำคัญให้ประชาชนและนักท่องเที่ยว

พนมบุตร จันทรโชติ อธิบดีกรมศิลปากร กล่าวว่า ตลอดระยะเวลาการจัดทำโครงการฯ อาศัยความร่วมมือทั้งส่วนราชการ คณะสงฆ์ และภาคประชาชนที่ร่วมเป็นอาสาสมัคร ในการทำการจัดหมวดหมู่ ทำทะเบียน แปลและเก็บรักษา เพื่อให้คัมภีร์โบราณได้ถูกจัดอย่างเป็นระบบ เพราะเป็นคัมภีร์ที่มีประวัติศาสตร์ต่อเนื่องตั้งแต่สมัยอยุธยาจวบจนรัตนโกสินทร์ ที่เจ้านายหลายพระองค์ได้พระราชทานให้กับวัดเบญฯ เป็นองค์ความรู้ในคนรุ่นต่อไป 

วัฒนา พึ่งชื่น นักภาษาโบราณชำนาญการพิเศษ กลุ่มหนังสือตัวเขียนและจารึก สำนักหอสมุดแห่งชาติ กล่าวว่า ผลวิจัยภาคสนามเบื้องต้น คัมภีร์โบราณที่จัดเก็บภายในตู้ธรรม วัดเบญฯ  มีคัมภีร์สำคัญ อายุเก่าแก่ที่สุดประมาณ 380 ปี  สมัยกรุงศรีอยุธยา และยังมีพบคัมภีร์สมัยธนบุรี และสมัยรัตนโกสินทร์ ข้อสังเกตในสมัยรัตนโกสินทร์ มีเจ้านายชั้นสูงของราชวงศ์จักรีมีส่วนสร้างคัมภีร์ เพราะมีความเชื่อเรื่องพระไตรปิฎกเกิดชึ้น มีการจารึกอักษรขอมผ่านใบลาน เกิดความศรัทธาในการสร้างคัมภีร์ใบลานถวายวัด  ซึ่งเจริญถึงขีดสุดช่วงรัชกาลที่ 1 รัชกาลที่ 2 เป็นต้นมา 

“ จนกระทั่งสมัยรัชกาลที่ 5 ได้ผลิตพระไตรปิฎกอักษรไทยขึ้นครั้งแรก และไม่มีการทำซ้ำ ในรัชกาลที่ 6 กรมพระยาดำรงราชานุภาพได้สร้างคัมภีร์พระไตรปิฎกถวายไว้ในพระพุทธศาสนาเจาะจงสำหรับวัดเบญฯ ถึง 288 ผูก หรือประมาณ 16 รายการ การจัดเก็บไต้องมีการวิเคราะห์ชื่อเรื่อง เนื้อหา เพื่อรวบรวมเป็นหมวดหมู่ จากนั้นทำความสะอาด และนำมาห่อผ้าผูก พร้อมจัดทำเลขแต่ละผูก ขึ้นทะเบียนเป็นโบราณวัตถุ “

วัฒนาระบุการออกเลขทะเบียนบัญชีรายชื่อเอกสารโบราณ ณ วัดเบญฯ แบ่งเป็นประเภทคัมภีร์ใบลาน  425 มัด ออกรหัสเลขที่ได้ 719 เลขที่ รวม 6,275 ผูก และเอกสารโบราณ ประเภทหนังสือสมุดไทย  6  เล่ม ถือเป็นแหล่งเอกสารโบราณใหญ่มาก ทั้งนี้ สามารถใช้ตัวเลขในการสืบค้นของหอสมุดแห่งชาติเพื่อใช้เป็นแหล่งอ้างอิงในการศึกษาต่อไป

เอกสารสำคัญเบื้องต้น แบ่งได้  6 ประเภท ได้แก่ ประเภทที่ 1 สมัยอยุธยา เลขที่ 22 เรื่องวิมติวิโนทนี วินยฎีกา ฉบับล่องชาด 12 ผูก สร้างโดยอุบาสกขุนยอดโยธาพ.ศ.2186 สมัยสมเด็จพระเจ้าปราสาทอง อายุ 380 ปี,  เลขที่ 70 เรื่องมิลินทปัญหาบาลี ฉบับทองทึบ 15 ผูก สร้างโดยมหาคงอิน เมื่อ พ.ศ.2291 สมัยสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวบรมโกศ อายุ 275 ปี  ประเภทที่ 2 สมัยธนบุรี เลขที่ 338 เรื่องสารสังคหะ ฉบับทองทึบ 6 ผูก สามเณรบัวสร้าง พ.ศ.2320 สมัยสมเด็จพระเจ้ากรุงธนบุรี อายุ 246 ปี เลขที่ 323 เรื่องสารสังคหะ ฉบับทองทึบ 13 ผูก ไม่ปรากฏผู้สร้าง พ.ศ. 2321 สมัยสมเด็จพระเจ้ากรุงธนบุรี  245 ปี  

ประเภทที่ 3 สมัยรัตนโกสินทร์ ร.1 – ร.2 เลขที่ 271 เรื่องธรรมบทอรรถกถา ฉบับทองทึบ 6 ผูก ไม่ปรากฏผู้สร้างพ.ศ. 2328  อายุ 238 ปี, เลขที่ 17-18  เรื่องขุททกสิกขา ฉบับล่องชาด 6 ผูก สร้างโดยเจ้าฟ้ากรมหลวงเทพหริรักษ์ เมื่อ พ.ศ.2331 อายุ 235 ปี ทั้งเลขที่ 271 และ 17-18 ตรงสมัยร.1  เลขที่ 93 เรื่องทศชาติชาดก ชาดกพระเจ้า 10 ชาติ ฉบับทองทึบ 14 ผูก ไม่ปรากฏผู้สร้าง เมื่อ พ.ศ. 2360 ตรงสมัยรัชกาลที่ 2  อายุ 206 ปี ประเภทที่ 4 สมัยรัตนโกสินทร์ ร.3 – ร.5  เลขที่ 128 เรื่องปปัญจสูทนี คัมภีร์อรรถกถาอธิบายความในพระสูตร ฉบับล่องชาด 11 ผูก สร้างโดยจันทโชติคุณูปการของคุณยายค้อมมารดาพระศรี พ.ศ. 2376 ตรงในสมัยร. 3  อายุ 190  ปี 

ประเภทที่ 5 สร้างโดยกรมพระยาดำรงราชานุภาพ สำรวจพบ 16 รายการ(เลขที่) 288 ผูก นับว่าพระองค์มีศรัทธาสร้างคัมภีร์ถวายไว้ในพระพุทธศาสนาจำนวนมาก คิดเป็น 5% ของคัมภีร์ทั้งหมดที่ลงทะเบียนในพระวิหารสมเด็จ ทั้งนี้ พระองค์บันทึกไว้เป็นการเฉพาะว่า “สร้างไว้ในพระพุทธศาสนา สำหรับวัดเบญจมบพิตรดุสิตวนาราม อุทิศส่วนพระกุศลถวายฉลองพระเดชพระคุณพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว” เลขที่ 524 เรื่องเวสสันดรชาดกกถา ฉบับทองทึบ 16  ผูก สร้างโดยสมเด็จกรมพระยาดำรงราชานุภาพ เมื่อ พ.ศ.2461 สมัยร. 6 อายุ 105  ปี

ส่วนประเภทที่ 6 สร้างโดยเจ้าจอมมารดาเปี่ยม สำรวจพบ 26  รายการ(เลขที่)  233 ผูก นับว่าสร้างไว้หลากหลายเรื่องมาก ถ้านำจำนวนผูกมาเปรียบเทียบได้ประมาณ 4 % ของคัมภีร์ทั้งหมด มีข้อสังเกตส่วนใหญ่ไม่ได้บันทึกปีที่สร้างไว้ แต่เพียงประมาณท่านมีชีวิตระหว่าง พ.ศ.2381-2447 สมัยร. 3- ร.5 คัมภีร์ที่สร้างจึงมีอายุไม่เกิน 185 ปี